Μόλις εννέα οι πεζοπόροι (άρχισε η ραστώνη του
καλοκαιριού για τους περισσότερους) αυτήν την Κυριακή, 3 του Ιούλη
στο τρίστρατο μπροστά από τον οικισμό του Μόχλους, όπου ήταν το
προγραμματισμένο ραντεβού μας. 8.30 η ώρα το πρωί και ξεκινάμε… Περπατάμε στον
επαρχιακό δρόμο ανάμεσα από παραθεριστικές κατοικίες, άλλοτε καλόγουστες κι
άλλοτε toomuch για
τα δεδομένα της περιοχής. Ο καιρός, παρά τον εμφανή κυματισμό στη θάλασσα,
είναι πολύ ζεστός στη στεριά, αλλά ελπίζουμε στο μελτέμι, που αναμένεται κατά
τις μεσημεριανές ώρες.
Πρώτο μας μέλημα το ανέβασμα μέσα από τους ελαιώνες και τα ξεραμένα χόρτα στο γραφικό εκκλησάκι του Αγίου Πνεύματος, που προσφέρει απρόσκοπτη θέα στην περιοχή. Απαραίτητη η στάση και στην εγκαταλελειμμένη αγροικία κάτω απ’ το εκκλησάκι. Η σκέψη πόση ευτυχία θα ήταν μετά από μια κοπιαστική μέρα στα χωράφια, να κάθεσαι στο πεζούλι κάτω απ’ τη σκιά της χαρουπιάς και ν’ ατενίζεις το πέλαγος, φουρτουνιασμένο κάποτε, όπως και σήμερα, επανέρχεται κάθε φορά, που περνώ!
ΜΙΝΩΙΚΟ ΛΑΤΟΜΕΙΟ
Ξαναπαίρνουμε την επαρχιακή οδό και σε απόσταση ενός
χιλιομέτρου περίπου στρίβουμε δεξιά στη ρεματιά. Μιλάμε για την απόληξη στη
θάλασσα του περίφημου κι άγριου φαραγγιού του Τσιγκούνη. Οι ντόπιοι εδώ το λένε
«Ποταμό», αν και σπάνια έχει νερό. Από εδώ θα ανηφορίσουμε σιγά-σιγά για
τη Σφάκα. Στην αρχή το φαράγγι είναι εξαιρετικά βατό, όσο προχωράμε όμως πυκνή
βλάστηση από καλαμιές, πικροδάφνες, σκοίνα κι ελυγιές (λυγαριές, ανθισμένες με
μπλε και ροζ ταξιανθίες αυτήν την εποχή) μας φράζει το δρόμο σε πολλά σημεία.
Επιβάλλεται μια στάση για ξεκούραση στο πολύ όμορφο μικρό ξωκλήσι των Αγίων
Σαράντα.
Κάτω απ’ το μικρό στέγαστρο με τα κεραμίδια, βρίσκουμε προσωρινή
ανακούφιση απ’ τη ζέστη. Βρίσκουμε το κλειδί κι έτσι μπορούμε να μπούμε μέσα. Η
είσοδος είναι μικρή και στενή και οι ψηλοί διπλώνονται, για να μπουν στο ναό.
Εντύπωση προκαλεί κι η ονομασία. «Άγιοι Σαράντα, δηλαδή ούτε ένας παραπάνω;»,
σχολιάζει περιπαικτικά ο Γιάννης. Την ιστορία τους φωτίζουν οι φορητές εικόνες
μέσα στο εκκλησάκι: ήταν σύμφωνα με την παράδοση 40 στρατιώτες, που
βασανίστηκαν προκειμένου να απαρνηθούν την πίστη τους με παραμονή στα κρύα νερά
της λίμνης Σεβάστειας. Απ’ το πολύ κρύο, ο ένας λύγισε και βγήκε. Τη θέση του
όμως πήρε ένας απ’ τους φρουρούς, που είδε τα φωτοστέφανα πάνω απ’ τα κεφάλια
των Αγίων και πίστεψε. Άντε, Γιάννη, αν έχεις υπομονή, μέτρησε πόσοι
απεικονίζονται στο νερό, να ο ένας που αποχωρεί, να κει ο άλλος, που παίρνει τη
θέση του! Βγαίνουμε απ’ το φαράγγι κι ακολουθούμε χωματόδρομο
ανάμεσα σε πρίνα, που μας δίνουν λίγη δροσιά, κι αργότερα σε ελαιώνες.
Χαζεύουμε τις αγροικίες που συναντάμε στη διαδρομή και συζητάμε για τη
ζωή σε αυτές κάποτε. Βασικοί χώροι τους: το υπνοδωμάτιο (ένα για όλους), η
αποθήκη-αχυρώνας, ο στάβλος. Απαραίτητα ακόμα μια στέρνα για νερό κι ένας
φούρνος για μαγείρεμα. Έξω και γύρω απ’ αυτές συναντούμε πολλές αμυγδαλιές και
χαρουπιές.
Μετά από μια απότομη ανηφόρα, φτάνουμε το σωζόμενο τμήμα από μινωικό
μονοπάτι. Περνάμε το παλιό τοξωτό γεφύρι, ανηφορίζουμε και σταματάμε
στο Κάτω Πηγάι (την πηγή απ’ όπου έπαιρνε νερό παλιότερα η Σφάκα). Ρέει
ακόμα το νερό και φαίνονται οι γούρνες για τα ζώα, οι πλύστρες για τις
νοικοκυρές, η στέρνα για τους κήπους. Εδώ κάτω απ’ το δροσερό υπόστεγο,
ενημερώνω τους συνοδοιπόρους μου για τη Σφάκα, το χωριό μου. Ότι πήρε το
όνομά της από πηγάδι με μια σφάκα (πικροδάφνη), επειδή οι διαβάτες έλεγαν ‘θα σταματήσουμε
στη σφάκα’. Ακόμα ότι το χωριό είναι παλιό, γι’ αυτό και δεν φαίνεται από τη
θάλασσα, ότι χωρίζεται σε δύο: το Πάνω και το Κάτω Χωριό κι ήταν μεγάλοι οι
τσακωμοί το Πάσχα για το ποιος θα κάνει την πιο μεγάλη φουνάρα. Ακόμα για το
παράπονο της μάνας μου, που ανεβοκατέβαινε ολημερίς με το σταμνί ή το λαΐνι,
μικρό παιδάκι ακόμα, από το σπίτι της, τέρμα Πάνω Χωριό ως το Κάτω Πηγάι, να
φέρει νερό στην πολύτεκνη οικογένεια. «Μόλις έφτανα στο σπίτι, έναν κουνενό ο
ένας, έναν κουνενό ο άλλος, τελείωνε κιόλας το νερό κι άντε πάλι απ’ την αρχή.
Πίναμε μόνο, που να φτάσει, για να πλυθούμε!».
Σύντομη στάση για ένα αναψυκτικό στο minimarket της κυρίας Κατίνας, που τα έχει όλα, όπως όλα τα μαγαζάκια των χωριών. Θαυμάζουμε την
ποικιλία των λουλουδιών στις γλάστρες της, που στολίζουν τις δυο πλευρές του
επαρχιακού δρόμου προς το Μόχλος, τον οποίο ακολουθούμε κι εμείς για λίγο, για
να συνεχίσουμε από αγροτικό χωματόδρομο, που ελίσσεται μέσα από ελαιώνες,
αρκετοί απ’ τους οποίους ….ανήκουν στην οικογένειά μου. «Και πως τους μαζεύετε,
βρε Μαρία;» η εύλογη απορία, όταν βλέπουν την κλίση του εδάφους. «Ε με
υπομονή», απαντώ γελώντας, ενώ χάνομαι για μια ακόμα φορά στην θέα στο
ανοικτό πέλαγος, που σε ανταμείβει τώρα, όπως και το χειμώνα με τις ελιές!
Σιγά-σιγά με τις κουβέντες κατηφορίζουμε και βρίσκουμε ξανά τη ρεματιά απ’ την
οποία ξεκινήσαμε.
Από δω θα κατευθυνθούμε παραλιακά προς την πετρώδη
παραλία Λούτρες. Εδώ θα θαυμάσουμε τα τρία βυζαντινά λουτρά, που
ανακαλύφθηκαν πρόσφατα. Πρόκειται για βυζαντινά, λόγω του σταυροειδούς σχήματος
τους, δημόσια λουτρά, που πρόσφεραν τόσο κρύο όσο και ζεστό νερό, με κεραμικούς
σωλήνες που μετέφεραν τον ζεστό αέρα, χοντρούς τοίχους, θόλο και ανθεκτικό
κονίαμα από θρυμματισμένο κεραμίδι, για να μην πιάνουν υγρασία. Όλ’ αυτά
δείχνουν μεγάλη ανάπτυξη της περιοχής κι εκτεταμένο οικισμό. Εγώ πάλι δεν ξέρω
γι’ αυτές τις πολυτέλειες των βυζαντινών. Εμένα οι παππούδες μου, μόνιμα με την
έλλειψη νερού, ερχόταν εδώ μια φορά το χρόνο, τέλη άνοιξης, έπλεναν τις
κουβέρτες πετρώνοντάς τις στη θάλασσα και στη συνέχεια ξέβγαζαν το αλάτι στο
γλυκό νερό του χείμαρρου, τις άπλωναν στα βράχια να στεγνώσουν κι αργά το βράδυ
τις φόρτωναν στο γαϊδούρι και γύριζαν πίσω! Η περιοχή αυτή ανάπτυξε πολιτισμό
και πέρασε μεγάλες δόξες από τα μινωικά χρόνια ως την Ενετοκρατία λόγω του
εμπορίου δια θαλάσσης, για να περάσει στην ανέχεια στην συνέχεια, καθώς το
έδαφος και το νερό, δεν επαρκούσε για τις γεωργικές ενασχολήσεις. Φτώχεια
καταραμένη, σ’ όλες τις αφηγήσεις των παλιών.
Στη συνέχεια περπατάμε από μονοπάτι πάνω απ’ την
εντυπωσιακή όσο και άγρια ακτογραμμή, ώσπου καταλήγουμε στην αφετηρία μας. Ο
επίλογος της πεζοπορίας θα δοθεί μέσα στον όμορφο όσο και τουριστικό οικισμό
του Μόχλους, με μια μπύρα στο καναπεδάκι του ‘Οntherocks’, στην άκρη του κολπίσκου, με καταπληκτική θέα στο
νησί και στο αφρισμένο καταγάλανο πέλαγος. Συνολικά περπατήσαμε γύρω στα 13 χιλιόμετρα σε 4
περίπου ώρες!
Σε
όμορφα Στειακά χωριά περπάτησε η ομάδα του Ορειβατικού Συλλόγου Αγίου Νικολάου,
την Κυριακή 21 Ιουνίου 2020. Με αφετηρία το χωριό Σφάκα και τερματισμό στον
παραλιακό οικισμό Μόχλος, ανακαλύψαμε γραφικά ξωκλήσια με εκπληκτική θέα στο Αιγαίο, παλιούς
νερόμυλους και βενετσιάνικους πύργους (!) και θαυμάσαμε την άγρια ομορφιά της
βόρειας ακτογραμμής του νησιού μας με τις δυσπρόσιτες παραλίες.
Η
διαδρομή μας ξεκίνησε από το όμορφο χωριό της Σφάκας, που βρίσκεται στην εθνική
οδό Αγίου Νικολάου-Σητείας.
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το χωριό οφείλει το όνομα του στις πικροδάφνες. ΄Οπως λένε οι ντόπιοι, στον ίσκιο μιας σφάκας
(πικροδάφνης) κάθονταν οι 'περασάρηδες' να ξεκουραστούν. Από τη συνεχή χρήση
της φράσης "θα κάτσομε στη σφάκα", καθιερώθηκε η ονομασία
"Σφάκα" για ολόκληρο τον οικισμό. Χτισμένη
ανάμεσα στο βουνό και τη θάλασσα, η Σφάκα εντυπωσιάζει με την επιβλητική
εκκλησιά της και τα κάτασπρα σπίτια της που απλώνονται σε δυο ξεχωριστές
γειτονιές, τριγυρισμένα από ένα καταπράσινο κάμπο με ελιές.
Νωρίς
το πρωί, από μονοπάτι και χωματόδρομους ανάμεσα από καλλιεργημένα χωράφια με
φορτωμένα λιόδεντρα, κατευθυνθήκαμε ανατολικά ακολουθώντας αρχικά πορεία παράλληλα
με τον ΒΟΑΚ και στη συνέχεια βόρεια. Στη διαδρομή παρακολουθήσαμε την έκλειψη
του ήλιου, ένα φωτεινό δακτύλιο γύρω από το σκοτεινιασμένο φεγγάρι (Δακτυλιοειδής
έκλειψη), που συμβαίνει όταν η Σελήνη είναι πολύ μακριά από τη Γη για να
καλύψει τελείως τον δίσκο του Ήλιου.
Στις
9.15 φτάσαμε και ξαποστάσαμε στο ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου Τουρλωτής με καταπληκτική
θέα στις ακτές. Στη συνέχεια ακολουθήσαμε το δρόμο Τουρλωτής- Μόχλους και στρίψαμε
δεξιά για "Κοινοπόταμο" (κοινός ποταμός Σφάκας Μυρσίνης). Το ρυάκι είχε ακόμη
κάμποσο τρεχούμενο νερό και υπήρχαν και 2-3 στέρνες-βιότοποι με βατράχια και
λιβελούλες. Ανακαλύψαμε και ένα παλιό
νερόμυλο, εξαφανισμένο μέσα στις πυκνές πρασινάδες και τα αναρριχώμενα φυτά. Μόνο
η βαριά μυλόπετρα, πεταμένη έξω παρατημένη, και άχρηστη μας θύμισε αλλοτινούς
καιρούς…
Ξεκουραστήκαμε
απολαμβάνοντας την δροσιά του νερού και της βλάστησης και κατόπιν πήραμε μονοπάτι ανάμεσα σε φουντωτά
δέντρα και κήπους. Περίπου στις 10.30 φτάσαμε στην εκκλησία της Ανάληψης
Μυρσίνης, με τον όμορφο προαύλιο χώρο με τα σκιερά αλμυρίκια και την πανοραμική
θέα.
Στη
συνέχεια κατευθυνθήκαμε προς το ξωκλήσι του Αγίου Αντωνίου και τον παρακείμενο
ενετικό πύργο.
Ο Πύργος
των Κορνάρων ή Πύργος του Αγίου Αντωνίου βρίσκεται Β.Α του χωριού Μυρσίνη.
Είναι ένας μικρός τετράγωνος πετρόκτιστος πύργος που χτίστηκε περί τον 16ο
αιώνα και μάλλον χρησιμοποιήθηκε σαν παρατηρητήριο κατά την περίοδο της
Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας. Είναι πιθανό να ανεγέρθηκε σαν οχυρή
κατοικία (πυργόσπιτο), κάτι το οποίο συνήθιζαν οι αρχοντικές οικογένειες της εποχής που
ζούσαν στην ύπαιθρο και πιστεύεται ότι χρησιμοποιήθηκε για προστασία της
περιοχής, λόγω των συχνών πειρατικών και τουρκικών επιδρομών. Κατά την
επανάσταση ενάντια στους Οθωμανούς του 1897, οι ντόπιοι φοβήθηκαν μήπως οι
Τούρκοι καταλάβουν και εκμεταλλευτούν το πύργο και για αυτό προσπάθησαν να τον
κατεδαφίσουν με δυναμίτες. Ο πύργος υπέστη σοβαρές ρωγμές και σε μια μεγάλη
κακοκαιρία του 1918 ένα μεγάλο τμήμα του κατέρρευσε γκρεμίζοντας εν μέρει και
τον παρακείμενο ναό του Αγίου Αντωνίου, πολύ σύντομα όμως ο ναός ξαναχτίστηκε
με τη σημερινή μορφή του. Η οικοδόμηση του αρχικού ναού του Αγίου Αντωνίου
ανάγεται με επιφύλαξη στη Βυζαντινή εποχή. Στο εσωτερικό του ναού υπάρχει
χαραγμένη με το χέρι η φράση «Βιτζεντζο Κορνάρος 1677». Προφανώς δεν πρόκειται
για τον ποιητή του Ερωτόκριτου, αλλά για κάποιον συνονόματό του, που μάλλον
ήταν και αυτός γόνος της εξελληνισμένης αρχοντικής οικογένειας των Κορνάρων.
Στο μεσαιωνικό αυτό graffiti οφείλεται και η ονομασία του πύργου. Τη δεκαετία
του 1990 ο πύργος αναστηλώθηκε και είναι επισκέψιμος.
Στον
Πύργο και στον Ναό μας ξενάγησε ο κ. Νίκος Μακρυνάκης, καλλιτέχνης του πηλού,
παλιός πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου και διοργανωτής των μεγάλων συναυλιών
που γινόταν παλιότερα στη Μυρσίνη με γνωστούς καλλιτέχνες. Μας άνοιξε και
επισκεφθήκαμε την εκκλησία και στη συνέχεια τον αναπαλαιωμένο, τριώροφο πύργο. Ευχαριστούμε
τον κ. Γιώργο Μέντζο, νυν πρόεδρο του Συλλόγου που μας έστειλε το κλειδί, καθώς
και τον κ. Αντώνη Μανιαδάκη που με προσωπική εργασία συνέβαλε στην ανακαίνιση.
Αφήσαμε
πίσω μας τον βουβό πύργο με ιστορίες για γενοβέζους ιππότες και αιμοβόρους
πειρατές φυλαγμένες πίσω από τους χοντρούς πέτρινους τοίχους του και συνεχίσαμε
ανατολικά. Αρχικά ακολουθήσαμε ανηφορική
πορεία και κατόπιν στρίψαμε αριστερά και κατηφορίσαμε ατενίζοντας τον
επιβλητικό βράχο του "Κάστελλα". Προσεγγίσαμε τον απότομο, μυστηριώδη λόφο, που οι παρυφές του καταλήγουν
στη θάλασσα, δημιουργώντας ένα φυσικό διαχωριστικό όριο. Αποφασίσαμε να μην
κατεβούμε μέχρι κάτω στην παραλία του "Χαλινομούρη" για μπάνιο, για να αποφύγουμε την καθυστέρηση, με τον φόβο ότι η ζέστη
θα δυσκόλευε περισσότερο την ανηφορική πορείας της επιστροφής.
Ακολουθήσαμε
πορεία παράλληλη με την ακτογραμμή, περνώντας από γραφικές κι απότομες ακτές
(Λιναρές, Βαρκοτόπι, Χαλικιάς, Λούτρες) , με τελικό προορισμό την αμμουδερή παραλία στο Μόχλος. Δεν
προσεγγίσαμε τις παραλίες, που ήταν πολύ κυματώδεις καθώς είναι πολύ εκτεθειμένες
στον αέρα, απολαύσαμε όμως την άγρια και περήφανη ομορφιά του τοπίου με τους σκουρόχρωμους
βράχους να σχηματίζουν υπέροχες δαντελωτές ακτές, αποτέλεσμα της αιώνιας πάλης τους με τα κύματα. Αν και το βοριαδάκι που φυσούσε μας στέρησε
την δροσιά της θάλασσας, διευκόλυνε την πορεία της επιστροφής, που λόγω της
ανηφόρας και της μεσημεριανής ζέστης ήταν πιο κουραστική.
Στην
περιοχή "Λιναρές" κάναμε σύντομη στάση στο νερόμυλο που βρίσκεται πάνω στο δρόμο
και περπατώντας παραλιακά φτάσαμε στις 1:30 το μεσημέρι στο Μόχλος. Πριν φτάσουμε
στον προορισμό μας, οι οδηγοί μεταφέρθηκαν ‘καροτσάδα’ με αγροτικό αυτοκίνητο στην αφετηρία
για να παραλάβουν τα οχήματα τους, ενώ οι υπόλοιποι απολαύσαμε την χαλαρωτική
δροσιά της θάλασσας και την μοναδική θέα προς τα κοντινά ακατοίκητα
νησάκια.
Ο
Μόχλος είναι ένα γραφικό χωριό, που διατηρεί ακέραια τα παραδοσιακά στοιχεία
του και αποτελεί ιδανικό προορισμό για ήρεμες διακοπές. Βρίσκεται απέναντι
(μόλις 150μ.) από το νησάκι του Αγίου Νικολάου, με το ομώνυμο εκκλησάκι. Το μικροσκοπικό
νησάκι, μαζί με το κοντινό νησάκι της Ψείρας, την μινωική περίοδο, ήταν σημαντικά λιμάνια καταφυγής για τους μινωίτες ναυτικούς που ταξίδευαν προς την Ανατολή.
Ανανεώσαμε
το ραντεβού για την επόμενη Κυριακή με μια ξεχωριστή πεζοπορία σε 17 διάσημες αλλά
και απρόσιτες παραλίες του Λυβικού, στο νότο
του νομού Ρεθύμνου. Πήραμε το δρόμο της επιστροφής, με την ικανοποίηση που χαρίζει
μια πλούσια σε εντυπώσεις εμπειρία. Σε περίπου 5 ώρες περπατήσαμε περισσότερο από
15χλμ, στην περιοχή ανάμεσα στα χωριά Σφάκα-Τρουλωτή-Μυρσίνη-Μόχλος της ανατολικής Κρήτης, ανακαλύπτοντας
για μια ακόμη φορά τον πλούτο και την μαγευτική ομορφιά του τόπου μας.
Στην περιοχή της Σητείας, ανάμεσα στα γραφικά χωριά
Σφάκα και Μόχλος, περπάτησαν φίλοι και μέλη του Ορειβατικού Συλλόγου Αγίου
Νικολάου, την Κυριακή 15 Δεκεμβρίου.
Οι έντονες βροχοπτώσεις των τελευταίων ημερών μας
ανάγκασαν να αναβάλλουμε την προγραμματισμένη διάσχιση του φαραγγιού του
Τσιγκούνη, καθώς τα βράχια -ιδιαίτερα στο τελευταίο πιο στενό και δύσκολο
κομμάτι του φαραγγιού- ήταν ολισθηρά και επικίνδυνα.
Εναλλακτικά, δοκιμάσαμε για πρώτη φορά κυκλική
πεζοπορία Σφάκα - παραλία Λούτρες - Μόχλος, με την χειμωνιάτικη Λασιθιώτικη
φύση να μας εντυπωσιάζει και πάλι όχι μόνο με όμορφες εικόνες ορεινής φύσης,
αλλά και με άγνωστες περιοχές με ξεχωριστό ιστορικό και αρχαιολογικό
ενδιαφέρον.
Η διαδρομή μας ξεκίνησε από το όμορφο χωριό της
Σφάκας, που βρίσκεται στην εθνική οδό Αγίου Νικολάου-Σητείας και λέγεται ότι
οφείλει το όνομα τους στις πικροδάφνες. Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι στον
ίσκιο μιας σφάκας (πικροδάφνης) κάθονταν οι 'περάσάρηδες' να ξεκουραστούν. Από
τη συνεχή χρήση της φράσης "θα κάτσομε στη σφάκα", καθιερώθηκε η
ονομασία "Σφάκα" για ολόκληρο τον οικισμό.
Χτισμένη
ανάμεσα στο βουνό και τη θάλασσα, η Σφάκα εντυπωσιάζει με την επιβλητική
εκκλησιά της και τα κάτασπρα σπίτια της που απλώνονται σε δυο ξεχωριστές
γειτονιές, τριγυρισμένα από ένα καταπράσινο κάμπο με ελιές.
Ξεκινήσαμε στις 9 το πρωί από το όμορφο χωριό και
ακολουθήσαμε κατηφορική διαδρομή, προς το νεκροταφείο της Αγίας Ειρήνης.
Σταματήσαμε στην πηγή του χωριού το Κάτω Πηγάι, εκεί από όπου κάποτε μικρά
κορίτσια κουβαλούσαν ολημερίς σταμνιά με νερό για τις ανάγκες του σπιτιού τους.
Διατηρείται ακόμα η πλύστρα για τα ρούχα και η στέρνα που μάζευαν το νερό, για
να ποτίζουν τους κήπους.
Συνεχίζουμε από παλιό καλοδιατηρημένο μονοπάτι δίπλα
στις βαλανιδιές, ώσπου βρίσκουμε το παλιό τοξωτό γιοφύρι, απόδειξη ότι το
ξερό σήμερα και φραγμένο από πικροδάφνες, μουρνιές και καλάμια ρεύμα, κάποτε ήταν ποτάμι ορμητικό
και κυλούσε από κάτω. Το γεφύρι, λέγεται από τους ντόπιους, ότι πέρασε δυο
φάσεις ανοικοδόμησης μία επί Ενετοκρατίας γύρω στα 1600 και μία επί
Τουρκοκρατίας γύρω στα 1700.
Περισσότερα για το γεφύρι, αλλά και για όσα
ενδιαφέροντα και αξιοπρόσεχτα συναντούμε στη διαδρομή μας μαθαίνουμε από την
"Διμηνιαία σχολική εφημερίδα του Γυμνασίου Τουρλωτής", που ήταν το
μόνο έντυπο της περιοχής για 13 χρόνια . Τα παιδιά με τον απέριττο, φυσικό λόγο
τους μας παρασύρουν να δούμε μέσα από τα δικά τους μάτια τον τόπο τους και
παράλληλα αντλούμε έγκυρες και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την περιοχή.
ΤΕΥΧΟΣ 57- ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 15
Διαδρομές του τόπου μας
Στο γεφυράκι στο Κάτω Πηγάι της Σφάκας
Στο γεφυράκι που πήγαμε χθες ήταν πολύ καλά και πέρασα καλά, γιατί πήγαμε με τα πόδια με συμμαθητές μου και γι’ αυτό μου άρεσε. Πήραμε απ’ το Σελί το δρόμο κάτω προς το Νεκροταφείο. Εκεί δίπλα έχει μια στέρνα που συρώνει ακόμα και σήμερα νερό και γι’ αυτό έχει δροσερούς κήπους. Εκεί πηγαίνανε και παίρνανε παλιά νερό και το κουβαλούσανε με σταμνιά σε όλο το χωριό ή και πλύνανε τα ρούχα. Και στο δρόμο είχε πρίνους, μουρέλα, αμυγδαλιές και άλλα δέντρα και φυτά. Και μετά πήγαμε στην Αγία Ειρήνη που είναι μέσα στο νεκροταφείο. Μετά πήγαμε παρακάτω και βρήκαμε το γεφυράκι. Και αυτό το γεφυράκι, το χτίσανε πολύ παλιά, εμείς τα παιδιά ήμασταν αγέννητα. Αυτό το γεφυράκι –ρώτησα κι έμαθα- χτίστηκε το μισό το 1600 επί Ενετοκρατίας και το άλλο μισό μέχρι το 1700. Είναι πολύ καλά χτισμένο και δείχνει ότι κάποτε από εκεί περνούσε ένας ποταμός.
Μανόλης Συντυχάκης, Σφάκα, Β’ τάξη
Το Κάτω Πηγάι είναι μια μεγάλη στέρνα, όπου το χειμώνα που βρέχει, γεμίζει ο τόπος νερά. Παλιά οι παππούδες μας και οι γιαγιάδες μας έπλεναν τα ρούχα τους κι έπιναν νερό από κει. Γιατί παλιά δεν υπήρχαν πλυντήρια και βρύσες, για να πίνουν και να πλύνουν τα ρούχα τους κι αναγκαστικά πήγαιναν από κει. Την πρώτη φορά που πήγα εκεί, φοβήθηκα λίγο, γιατί ο παππούς μου μού είχε πει μια ιστορία για ένα στοιχειό του πηγαδιού που έλεγαν οι παλιοί ότι υπήρχε εκεί. Γιώργος Σταματάκης, Σφάκα, Α’ τάξη
Συνεχίζουμε από το μονοπάτι που
στενεύει και μας οδηγεί παράλληλα με την εθνική οδό, ώσπου διακόπτεται από τους
αγροτικούς δρόμους, που με τη σειρά τους μας φέρνουν ως την κοίτη του
χείμαρρου Τσιγκούνη. Συνεχίζουμε κατηφορικά, διασχίζοντας τον γεμάτο
ελαιόδεντρα κάμπο ανάμεσα σε Σφάκα και Λάστρο, μέχρι το εκκλησάκι των Αγίων Σαράντα. Εδώ κάνουμε μια μικρή ανάπαυλα.
ΤΕΥΧΟΣ 48 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2014
ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΣΑΡΑΝΤΑ, ΕΝΑ ΞΩΚΛΗΣΣΙ ΣΤΗ ΣΦΑΚΑ
Μια ηλιόλουστη ημέρα ήρθε η καθηγήτρια μου και πήρε εμένα και την γιαγιά μου και πήγαμε περίπατο στους Άγιους Σαράντα, ένα εκκλησάκι που βρίσκεται βαθιά μέσα στην κοιλάδα του ΄ποταμού’ στις Λούτρες στο Μόχλος και που δεν το είχαμε επισκεφτεί καμιά φορά.
Έτσι πήγαμε μέχρι τον ‘ποταμό’ (χείμαρρος) με το αυτοκίνητο και τον υπόλοιπο δρόμο με τα πόδια. Διασχίζοντας το ποτάμι μαζεύαμε χόρτα και ανεμώνες. Για να φτάσουμε εκεί κάναμε μία ώρα. Όταν φτάσαμε στην εκκλησία κάναμε ένα μικρό πικ-νικ για ένα τέταρτο, για να φάμε και να ξεκουραστούμε. Βγάλαμε λίγες φωτογραφίες το ωραίο τοπίο και συνεχίσαμε την πεζοπορία μας. Όταν γυρνούσαμε, μαζέψαμε δύο τσάντες χόρτα και φτάσαμε στο αυτοκίνητο καταφορτωμένες και κατακουρασμένες μετά από 2-3 ώρες ποδαρόδρομο.
Το τοπίο ήταν πολύ ωραίο και χαρούμενο. Ήταν μια αξέχαστη εκδρομή στην φύση. Θα ήθελα να ξαναπάω, αλλά τη επόμενη φορά με πιο πολύ κόσμο και να γιορτάζει και η εκκλησία, γιατί όταν πήγαμε μόνες μας ήταν κλειστή και δεν μπορέσαμε να μπούμε μέσα να δούμε τις τοιχογραφίες ή τουλάχιστον να προσκυνήσουμε. Ψάξαμε όλον τον τόπο, για να βρούμε το κλειδί, αλλά τίποτα.
Μετά, όταν γυρίσαμε και ξεκουραστήκαμε, είπα να ψάξω για την ιστορία των Αγίων Σαράντα κι έτσι ρώτησα τη γιαγιά μου, που ξέρει απ’ αυτά, και τον Θεολόγο μας, τον κύριο Παπίδη και κοίταξα στο Διαδίκτυο. Η ιστορία τους είναι η εξής: κάποτε στην Σεβάστεια έριξαν σε μια λίμνη 40 στρατιώτες μάρτυρες χριστιανούς, για να αλλάξουν την πίστη τους, καθώς η λίμνη το βράδυ γινόταν πάγος και θα πέθαιναν αν έμεναν στο νερό από την παγωνιά. Ένας από αυτούς δείλιασε και βγήκε. Εκείνη την στιγμή ο στρατιώτης που τους πρόσεχε είδε 40 χρυσά βασιλικά στέμματα στον ουρανό και κατάλαβε ότι ήταν άγιοι. Έτσι όταν βγήκε ο ένας κι έμειναν μόνο 39, στην θέση του μπήκε ο στρατιώτης και τότε έγιναν πάλι 40. Τότε από το πολύ κρύο αυτοί πέθαναν, αλλά έμειναν στην αιωνιότητα να τους τιμούμε σαν Άγιους Σαράντα και να τους γιορτάζουμε στις 9 του Μάρτη.
Τα ξωκλήσια πάνω στα βουνά μού αρέσουν πάρα πολύ. Είναι πιο όμορφα και ωραία από τις εκκλησίες μέσα στα χωριά. Τα ξωκλήσια αυτά τα είχαν, για να πηγαίνουν οι άνθρωποι, όταν είχαν ελιές ή οποιαδήποτε άλλη δουλειά, αλλά είναι και γιατί κάποιοι Άγιοι που τους άρεσαν τα βουνά (π.χ. Προφήτης Ηλίας) σύνδεσαν το όνομά τους με αυτά και γι’ αυτό τους έκαναν σ’ αυτά τις εκκλησίες τους.
Άννα Κυριακάκη, Μόχλος, Β΄ τάξη (φωτογραφία, κείμενο κι επεξεργασία του στον Η/Υ),
Ακολουθούμε την ξεραμένη κοίτη του χειμάρρου. Οι
αλλαγές στη διαμόρφωσή της από την περσινή θεομηνία στην περιοχή (κατολισθήσεις
βράχων, ξεριζωμένα δέντρα) είναι φανερές.
Σε μερικά σημεία βρίσκουμε λιμνούλες με νερό,
αποτέλεσμα της χθεσινής νεροποντής. Σε αρκετά σημεία χρειάζεται να
παραμερίσουμε τις καλαμιές, τους ανθισμένους κισσούς, τα βάτα και τις
πικροδάφνες, αλλά σε γενικές γραμμές η κοίτη του χειμάρρου είναι βατή.
Φτάνουμε
προς την έξοδο στη θέση Χαβούδια, όπου συναντάμε κήπους και στέρνες, αλλά και
τα πρώτα σπιτάκια χωμένα εδώ κι εκεί μέσα στη βλάστηση. Βγαίνουμε στην παραλία
Λούτρες, αφού διασχίσουμε τον κεντρικό δρόμο Σφάκας-Μόχλους. Δεξιά
επισκεπτόμαστε τα τρία βυζαντινά λουτρά, που έχουν ανασκαφεί πρόσφατα.
ΤΕΥΧΟΣ 61-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 16
Η ανασκαφή στις Λούτρες του Μόχλους
Στα τέλη του καλοκαιριού η αρχαιολόγος-καθηγήτρια του Α.Π.Θ. (Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης) επικεφαλής των ανασκαφών που έγιναν στις Λούτρες, κυρία Ναταλία Πούλου, ενημέρωσε το κοινό της περιοχής για τα αποτελέσματα της έρευνας στο καφενείο του Γιώργου Φραγκιαδάκη στο Μόχλος. Και βέβαια ομάδα της εφημερίδας μας βρέθηκε εκεί.
Οι Λούτρες βρίσκονται ανατολικά του Μόχλους στην κοίτη ενός χειμάρου (Ποταμού). Η κυρία Πούλου έλαβε μέρος στις ανασκαφές της Ψείρας και καθώς περνούσε από το μέρος τακτικά, κι έβλεπε ένα θολωτό κτίσμα που υπήρχε, έβαλε στόχο να ανασκάψει το μέρος, ώσπου κατάφερε να πάρει έγκριση. Άρχισε λοιπόν ανασκαφές εκεί, που κράτησαν τρία χρόνια. Από την αρχή θεώρησε ότι το κτίσμα ήταν μια ‘κιστέρνα’, γιατί ανάλογα κτίσματα υπήρχαν και στην Ψείρα και αλλού στην περιοχή. Την πρώτη χρονιά έκανε κυρίως καθαρισμό, γιατί στο χώρο είχε πολλά μπάζα, καθώς και σκοίνα. Ανακαλύψανε στη συνέχεια τους τοίχους και στην αρχή δεν ξέρανε, τι ακριβώς ήταν και τι εποχής. Όμως βρήκανε αγωγούς εξαερισμού που δείχνει ότι πρόκειται για λουτρό και επίσης ανακάλυψαν ότι έχει σταυροειδές σχήμα που παραπέμπει στη βυζαντινή περίοδο.
Για να μην πολυλογούμε βρήκανε συνολικά τρία κτίρια που φαίνεται να είναι δημόσια λουτρά και μάλιστα με δυνατότητα κρύου, αλλά και ζεστού νερού! Επίσης βρήκανε ένα χώρο που δείχνει ότι ήταν καμίνι για το ψήσιμο αγγείων, άρα υπήρχε κοντά μάλλον κι ένα εργαστήρι κεραμεικών. Επίσης μια δεξαμενή με καυστήρα δηλώνει ότι ζέσταινε το νερό που πήγαινε στο λουτρό! Ακόμα βρήκανε αμφορείς (μακρόστενα αγγεία για μεταφορά υγρών) από την Αφρική (!) που αφού τα άδειασαν τα επαναχρησιμοποίησαν, για να τα κάνουν αγωγούς (σωλήνες) για τη μεταφορά ζεστού αέρα, για να ζεσταίνονται τα λουτρά. Ακόμα μέσα στα λουτρά βρέθηκαν πολλά χρήσιμα αντικείμενα όπως μαγειρικά σκεύη, πιθάρια, ένας σπασμένος δίσκος κεραμέα κ.α.. Τα λουτρά αυτά δείχνουν μια μεγάλη ανάπτυξη της περιοχής και ότι υπήρχε ένας μεγάλος οικισμός (δε δικαιολογούνται τέτοια λουτρά για λίγους ανθρώπους!). Φαίνεται επίσης ότι το μέρος ήταν εμπορικός σταθμός κι ότι συνδέεται με επαφές με την Ψείρα και το Ίστρον. Η κυρία Πούλου υποστηρίζει ότι ο βυζαντινός οικισμός εκτείνονταν από το ξενοδοχείο Αλντιάνα ως το κυρίως Μόχλος. Το μέρος κατοικούνταν συνεχώς από τα αρχαία χρόνια ως και την ενετοκρατία κι εγκαταλείφθηκε μετά.
Η ομάδα μας με την κυρία Πούλου, τον κύριο Τάντση, αλλά και τις ‘δικές’ μας αρχαιολόγους, τη Μαριάνα και την Ελεονόρα
Τις επόμενες μέρες συνδυάσαμε μπάνιο στις Λούτρες με επίσκεψη στον χώρο των ανασκαφών, για να δούμε από κοντά τα λουτρά και την Κιστέρνα.
Στη συνέχεια ο αρχιτέκτονας-καθηγητής του Α.Π.Θ., κύριος Τάσος Τάντσης, μας μίλησε για τα κτίρια από τη δική του σκοπιά. Είπε ότι είχαν σταυροειδές σχήμα, χοντρούς τοίχους και θόλο εξ ανάγκης, για να είναι ανθεκτικά στην υγρασία. Ακόμα είχαν και ειδικό ανθεκτικό κονίαμα ροζέ (από θρυματισμένο κεραμίδι), για να μη μουλιάζει. Στα ύστερα βυζαντινά χρόνια, επειδή απ’ ότι φαίνεται και λόγω της επίδρασης του χριστιανισμού, δημόσια λουτρά δε χρησιμοποιούνται, πολλά από αυτά έγιναν εκκλησίες (π.χ. στην Επισκοπή Ιεράπετρας και στην Άνω και Κάτω Επισκοπή Σητείας). Στο Μόχλος όμως αυτά τα κτίσματα φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκαν.
Στο τέλος η ανασκαφική ομάδα ευχαρίστησε το Δήμο Σητείας, τη ΛΑΒΑ Α.Ε., την INTERBETON, το ξενοδοχείο Αλντιάνα, αλλά και ιδιώτες όπως το Μανώλη τον Παπαδάκη (στο χωράφι του οποίου έγιναν οι ανασκαφές), τον Γιώργο Φραγκιαδάκη και όλα τα καταστήματα και τους κατοίκους του Μόχλους. Κι εμείς με τη σειρά μας ευχαριστούμε τους αρχαιολόγους που με τις ανασκαφές τους φωτίζουν και αναδεικνύουν την ιστορία του τόπου μας. Γιώργος Ζαχαράκης, Σφάκα, Β’ τάξη
*Για το τέλος να αναφέρουμε κάποιες σκέψεις που μας γεννήθηκαν μετά από αυτή την ενημέρωση: α)Πόσο δηλωτικά είναι καμιά φορά τα τοπωνύμια για την ιστορία του τόπου, π.χ. εδώ ‘Λούτρες», β)πώς αυτός ο τόπος έσφυζε από ζωή τον 7ο-8ο αιώνα μ.Χ. κι είχε δημόσια λουτρά με σύστημα εξαερισμού, αποχέτευσης και θέρμανσης, με δυνατότητες ζεστού νερού κ.α, ενώ πριν από 60-70 χρόνια οι παππούδες μας ζούσαν με υπάιθριες τουαλέτες, χωρίς τρεχούμενο νερό στο σπίτι και δε φημίζονταν για την καθημερινή τους σωματική υγιεινή. Έχει ο καιρός γυρίσματα. (Μ.Μ.)
Η παραλία ‘Λούτρες’ προφανώς πήρε τ’ όνομά της από
τα αρχαία λουτρά, αν και σ’ αυτήν έπλυναν τις βελέντζες τους και οι
προπαππούδες μας 60-70 χρόνια πριν: πρώτα στη θάλασσα να φύγουν τα πολλά-πολλά
και στη συνέχεια τα ‘γλύκαιναν’ στα νερά του ποταμού, τα άπλωναν να στεγνώσουν,
ενώ αυτοί έκαναν το μπάνιο τους. Το απόγευμα, τα δίπλωναν, τα φόρτωναν στα
γαϊδούρια κι ανέβαιναν στο χωριό.
Ανηφορίζουμε αριστερά από την παραλία από μονοπάτι
που μας προσφέρει όμορφη θέα στις άγριες κυματόβρεχτες ακτές της Β. Κρήτης με
τα εντυπωσιακά βράχια, οδεύοντας προς τον οικισμό του Μόχλους που φαίνεται στο
βάθος.
Ο Μόχλος είναι ένα γραφικό χωριό, που διατηρεί ακέραια τα παραδοσιακά στοιχεία του και αποτελεί ιδανικό προορισμό για ήρεμες διακοπές. Βρίσκεται απέναντι (μόλις 150μ.) από το νησάκι του
Αγίου Νικολάου, με το ομώνυμο εκκλησάκι. Το μικροσκοπικό νησάκι, μαζί με το κοντινό νησάκι της Ψείρας, την μινωική περίοδο, ήταν σημαντικά λιμάνια καταφυγής για τους ναυτικούς που ταξίδευαν προς την Ανατολή.
Λίγο πριν τα πρώτα σπίτια βρίσκουμε τον κεντρικό δρόμο και λίγο μετά
βλέπουμε δεξιά σε μικρό φαράγγι το μινωικό λατομείο με εμφανή ακόμα τα ίχνη από
την κοπή των βράχων.
Σταματάμε για λίγη ώρα στον κυρίως οικισμό και για
καφέ και ρακί στην ταβέρνα του Σπύρου,
τη μόνη ανοικτή αυτή την εποχή ατενίζοντας το νησί απέναντι, το οποίο μόλις
έχει αρχίσει να πρασινίζει απ’ τις καθυστερημένες βροχές του φετινού χειμώνα.
Στην επιστροφή παίρνουμε τον κεντρικό δρόμο ως το
μεγάλο ξενοδοχείο (Club Aldiana) και μετά ‘κόβουμε’ δεξιά από αγροτικούς δρόμους
μέσα από τους ελαιώνες και τις αγροικίες/εξοχικές κατοικίες ανηφορίζοντας το
βουνό από τις θέσεις Καστρί, Κόκκινο Κόλυμπο, παλιό χοιροστάσιο, ώσπου βρίσκουμε
τον κεντρικό δρόμο.
Σε 10' βρισκόμαστε στο κέντρο της Σφάκας, όπου έχουμε αφήσει τα αυτοκίνητά μας. Με καλό καιρό, με διαστήματα ψιλόβροχου,
συννεφιάς και ηλιοφάνειας, ολοκληρώσαμε μετά από σχεδόν 5 ώρες, μια ακόμη ενδιαφέρουσα διαδρομή, σε άγνωστες περιοχές του νομού μας, έχοντας διανύσει 13,2 χλμ.
