ΟΡΕΙΒΑΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ: ΠΕΖΟΠΟΡΙΑ ΣΦΑΚΑ - ΠΑΡΑΛΙΑ ΛΟΥΤΡΕΣ

Sunday, 15 December 2019

ΠΕΖΟΠΟΡΙΑ ΣΦΑΚΑ - ΠΑΡΑΛΙΑ ΛΟΥΤΡΕΣ - ΜΟΧΛΟΣ

Στην περιοχή της Σητείας, ανάμεσα στα γραφικά χωριά Σφάκα και Μόχλος, περπάτησαν φίλοι και μέλη του Ορειβατικού Συλλόγου Αγίου Νικολάου, την Κυριακή 15 Δεκεμβρίου.

Οι έντονες βροχοπτώσεις των τελευταίων ημερών μας ανάγκασαν να αναβάλλουμε την προγραμματισμένη διάσχιση του φαραγγιού του Τσιγκούνη, καθώς τα βράχια -ιδιαίτερα στο τελευταίο πιο στενό και δύσκολο κομμάτι του φαραγγιού- ήταν ολισθηρά και επικίνδυνα.

Εναλλακτικά, δοκιμάσαμε για πρώτη φορά κυκλική πεζοπορία Σφάκα - παραλία Λούτρες - Μόχλος, με την χειμωνιάτικη Λασιθιώτικη φύση να μας εντυπωσιάζει και πάλι όχι μόνο με όμορφες εικόνες ορεινής φύσης, αλλά και με άγνωστες περιοχές με ξεχωριστό ιστορικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

Η διαδρομή μας ξεκίνησε από το όμορφο χωριό της Σφάκας, που βρίσκεται στην εθνική οδό Αγίου Νικολάου-Σητείας και λέγεται ότι οφείλει το όνομα τους στις πικροδάφνες. Η τοπική παράδοση αναφέρει ότι στον ίσκιο μιας σφάκας (πικροδάφνης) κάθονταν οι 'περάσάρηδες' να ξεκουραστούν. Από τη συνεχή χρήση της φράσης "θα κάτσομε στη σφάκα", καθιερώθηκε η ονομασία "Σφάκα" για ολόκληρο τον οικισμό.

Χτισμένη ανάμεσα στο βουνό και τη θάλασσα, η Σφάκα εντυπωσιάζει με την επιβλητική εκκλησιά της και τα κάτασπρα σπίτια της που απλώνονται σε δυο ξεχωριστές γειτονιές, τριγυρισμένα από ένα καταπράσινο κάμπο με ελιές.

Ξεκινήσαμε στις 9 το πρωί από το όμορφο χωριό και ακολουθήσαμε κατηφορική διαδρομή, προς το νεκροταφείο της Αγίας Ειρήνης. Σταματήσαμε στην πηγή του χωριού το Κάτω Πηγάι, εκεί από όπου κάποτε μικρά κορίτσια κουβαλούσαν ολημερίς σταμνιά με νερό για τις ανάγκες του σπιτιού τους. Διατηρείται ακόμα η πλύστρα για τα ρούχα και η στέρνα που μάζευαν το νερό, για να ποτίζουν τους κήπους.

Συνεχίζουμε από παλιό καλοδιατηρημένο μονοπάτι δίπλα στις βαλανιδιές, ώσπου βρίσκουμε το παλιό τοξωτό γιοφύρι, απόδειξη ότι το ξερό σήμερα και φραγμένο από πικροδάφνες, μουρνιές και καλάμια ρεύμα, κάποτε ήταν ποτάμι ορμητικό και κυλούσε από κάτω. Το γεφύρι, λέγεται από τους ντόπιους, ότι πέρασε δυο φάσεις ανοικοδόμησης μία επί Ενετοκρατίας γύρω στα 1600 και μία επί Τουρκοκρατίας γύρω στα 1700.

Περισσότερα για το γεφύρι, αλλά και για όσα ενδιαφέροντα και αξιοπρόσεχτα συναντούμε στη διαδρομή μας μαθαίνουμε από την "Διμηνιαία σχολική εφημερίδα του Γυμνασίου Τουρλωτής", που ήταν το μόνο έντυπο της περιοχής για 13 χρόνια . Τα παιδιά με τον απέριττο, φυσικό λόγο τους μας παρασύρουν να δούμε μέσα από τα δικά τους μάτια τον τόπο τους και παράλληλα αντλούμε έγκυρες και ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την περιοχή.

ΤΕΥΧΟΣ 57- ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 15

Διαδρομές του τόπου μας

Στο γεφυράκι στο Κάτω Πηγάι της Σφάκας

Στο γεφυράκι που πήγαμε χθες ήταν πολύ καλά και πέρασα καλά, γιατί πήγαμε με τα πόδια με συμμαθητές μου και γι’ αυτό μου άρεσε. Πήραμε απ’ το Σελί το δρόμο κάτω προς το Νεκροταφείο. Εκεί δίπλα έχει μια στέρνα που συρώνει ακόμα και σήμερα νερό και γι’ αυτό έχει δροσερούς κήπους. Εκεί πηγαίνανε και παίρνανε παλιά νερό και το κουβαλούσανε με σταμνιά σε όλο το χωριό ή και πλύνανε τα ρούχα. Και στο δρόμο είχε πρίνους, μουρέλα, αμυγδαλιές και άλλα δέντρα και φυτά. Και μετά πήγαμε στην Αγία Ειρήνη που είναι μέσα στο νεκροταφείο. Μετά πήγαμε παρακάτω και βρήκαμε το γεφυράκι. Και αυτό το γεφυράκι, το χτίσανε πολύ παλιά, εμείς τα παιδιά ήμασταν αγέννητα. Αυτό το γεφυράκι –ρώτησα κι έμαθα- χτίστηκε το μισό το 1600 επί Ενετοκρατίας και το άλλο μισό μέχρι το 1700. Είναι πολύ καλά χτισμένο και δείχνει ότι κάποτε από εκεί περνούσε ένας ποταμός.

Μανόλης Συντυχάκης, Σφάκα, Β’ τάξη

Το Κάτω Πηγάι είναι μια μεγάλη στέρνα, όπου το χειμώνα που βρέχει, γεμίζει ο τόπος νερά. Παλιά οι παππούδες μας και οι γιαγιάδες μας έπλεναν τα ρούχα τους κι έπιναν νερό από κει. Γιατί παλιά δεν υπήρχαν πλυντήρια και βρύσες, για να πίνουν και να πλύνουν τα ρούχα τους κι αναγκαστικά πήγαιναν από κει. Την πρώτη φορά που πήγα εκεί, φοβήθηκα λίγο, γιατί ο παππούς μου μού είχε πει μια ιστορία για ένα στοιχειό του πηγαδιού που έλεγαν οι παλιοί ότι υπήρχε εκεί. Γιώργος Σταματάκης, Σφάκα, Α’ τάξη

Συνεχίζουμε από το μονοπάτι που στενεύει και μας οδηγεί παράλληλα με την εθνική οδό, ώσπου διακόπτεται από τους αγροτικούς δρόμους, που με τη σειρά τους μας φέρνουν ως την κοίτη του χείμαρρου Τσιγκούνη. Συνεχίζουμε κατηφορικά, διασχίζοντας τον γεμάτο ελαιόδεντρα κάμπο ανάμεσα σε Σφάκα και Λάστρο, μέχρι το εκκλησάκι των Αγίων Σαράντα. Εδώ κάνουμε μια μικρή ανάπαυλα.

ΤΕΥΧΟΣ 48 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2014

ΕΚΔΡΟΜΗ ΣΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΣΑΡΑΝΤΑ, ΕΝΑ ΞΩΚΛΗΣΣΙ ΣΤΗ ΣΦΑΚΑ

Μια ηλιόλουστη ημέρα ήρθε η καθηγήτρια μου και πήρε εμένα και την γιαγιά μου και πήγαμε περίπατο στους Άγιους Σαράντα, ένα εκκλησάκι που βρίσκεται βαθιά μέσα στην κοιλάδα του ΄ποταμού’ στις Λούτρες στο Μόχλος και που δεν το είχαμε επισκεφτεί καμιά φορά.

Έτσι πήγαμε μέχρι τον ‘ποταμό’ (χείμαρρος) με το αυτοκίνητο και τον υπόλοιπο δρόμο με τα πόδια. Διασχίζοντας το ποτάμι μαζεύαμε χόρτα και ανεμώνες. Για να φτάσουμε εκεί κάναμε μία ώρα. Όταν φτάσαμε στην εκκλησία κάναμε ένα μικρό πικ-νικ για ένα τέταρτο, για να φάμε και να ξεκουραστούμε. Βγάλαμε λίγες φωτογραφίες το ωραίο τοπίο και συνεχίσαμε την πεζοπορία μας. Όταν γυρνούσαμε, μαζέψαμε δύο τσάντες χόρτα και φτάσαμε στο αυτοκίνητο καταφορτωμένες και κατακουρασμένες μετά από 2-3 ώρες ποδαρόδρομο.

Το τοπίο ήταν πολύ ωραίο και χαρούμενο. Ήταν μια αξέχαστη εκδρομή στην φύση. Θα ήθελα να ξαναπάω, αλλά τη επόμενη φορά με πιο πολύ κόσμο και να γιορτάζει και η εκκλησία, γιατί όταν πήγαμε μόνες μας ήταν κλειστή και δεν μπορέσαμε να μπούμε μέσα να δούμε τις τοιχογραφίες ή τουλάχιστον να προσκυνήσουμε. Ψάξαμε όλον τον τόπο, για να βρούμε το κλειδί, αλλά τίποτα.

Μετά, όταν γυρίσαμε και ξεκουραστήκαμε, είπα να ψάξω για την ιστορία των Αγίων Σαράντα κι έτσι ρώτησα τη γιαγιά μου, που ξέρει απ’ αυτά, και τον Θεολόγο μας, τον κύριο Παπίδη και κοίταξα στο Διαδίκτυο. Η ιστορία τους είναι η εξής: κάποτε στην Σεβάστεια έριξαν σε μια λίμνη 40 στρατιώτες μάρτυρες χριστιανούς, για να αλλάξουν την πίστη τους, καθώς η λίμνη το βράδυ γινόταν πάγος και θα πέθαιναν αν έμεναν στο νερό από την παγωνιά. Ένας από αυτούς δείλιασε και βγήκε. Εκείνη την στιγμή ο στρατιώτης που τους πρόσεχε είδε 40 χρυσά βασιλικά στέμματα στον ουρανό και κατάλαβε ότι ήταν άγιοι. Έτσι όταν βγήκε ο ένας κι έμειναν μόνο 39, στην θέση του μπήκε ο στρατιώτης και τότε έγιναν πάλι 40. Τότε από το πολύ κρύο αυτοί πέθαναν, αλλά έμειναν στην αιωνιότητα να τους τιμούμε σαν Άγιους Σαράντα και να τους γιορτάζουμε στις 9 του Μάρτη.

Τα ξωκλήσια πάνω στα βουνά μού αρέσουν πάρα πολύ. Είναι πιο όμορφα και ωραία από τις εκκλησίες μέσα στα χωριά. Τα ξωκλήσια αυτά τα είχαν, για να πηγαίνουν οι άνθρωποι, όταν είχαν ελιές ή οποιαδήποτε άλλη δουλειά, αλλά είναι και γιατί κάποιοι Άγιοι που τους άρεσαν τα βουνά (π.χ. Προφήτης Ηλίας) σύνδεσαν το όνομά τους με αυτά και γι’ αυτό τους έκαναν σ’ αυτά τις εκκλησίες τους.

Άννα Κυριακάκη, Μόχλος, Β΄ τάξη (φωτογραφία, κείμενο κι επεξεργασία του στον Η/Υ),

*απεικόνιση Αγ. Σαράντα από το Internet σελίδα http://antexoume.wordpress.com/)

Ακολουθούμε την ξεραμένη κοίτη του χειμάρρου. Οι αλλαγές στη διαμόρφωσή της από την περσινή θεομηνία στην περιοχή (κατολισθήσεις βράχων, ξεριζωμένα δέντρα) είναι φανερές.

Σε μερικά σημεία βρίσκουμε λιμνούλες με νερό, αποτέλεσμα της χθεσινής νεροποντής. Σε αρκετά σημεία χρειάζεται να παραμερίσουμε τις καλαμιές, τους ανθισμένους κισσούς, τα βάτα και τις πικροδάφνες, αλλά σε γενικές γραμμές η κοίτη του χειμάρρου είναι βατή.

Φτάνουμε προς την έξοδο στη θέση Χαβούδια, όπου συναντάμε κήπους και στέρνες, αλλά και τα πρώτα σπιτάκια χωμένα εδώ κι εκεί μέσα στη βλάστηση. Βγαίνουμε στην παραλία Λούτρες, αφού διασχίσουμε τον κεντρικό δρόμο Σφάκας-Μόχλους. Δεξιά επισκεπτόμαστε τα τρία βυζαντινά λουτρά, που έχουν ανασκαφεί πρόσφατα.

ΤΕΥΧΟΣ 61-ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 16

Η ανασκαφή στις Λούτρες του Μόχλους

Στα τέλη του καλοκαιριού η αρχαιολόγος-καθηγήτρια του Α.Π.Θ. (Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης) επικεφαλής των ανασκαφών που έγιναν στις Λούτρες, κυρία Ναταλία Πούλου, ενημέρωσε το κοινό της περιοχής για τα αποτελέσματα της έρευνας στο καφενείο του Γιώργου Φραγκιαδάκη στο Μόχλος. Και βέβαια ομάδα της εφημερίδας μας βρέθηκε εκεί.

Οι Λούτρες βρίσκονται ανατολικά του Μόχλους στην κοίτη ενός χειμάρου (Ποταμού). Η κυρία Πούλου έλαβε μέρος στις ανασκαφές της Ψείρας και καθώς περνούσε από το μέρος τακτικά, κι έβλεπε ένα θολωτό κτίσμα που υπήρχε, έβαλε στόχο να ανασκάψει το μέρος, ώσπου κατάφερε να πάρει έγκριση. Άρχισε λοιπόν ανασκαφές εκεί, που κράτησαν τρία χρόνια. Από την αρχή θεώρησε ότι το κτίσμα ήταν μια ‘κιστέρνα’, γιατί ανάλογα κτίσματα υπήρχαν και στην Ψείρα και αλλού στην περιοχή. Την πρώτη χρονιά έκανε κυρίως καθαρισμό, γιατί στο χώρο είχε πολλά μπάζα, καθώς και σκοίνα. Ανακαλύψανε στη συνέχεια τους τοίχους και στην αρχή δεν ξέρανε, τι ακριβώς ήταν και τι εποχής. Όμως βρήκανε αγωγούς εξαερισμού που δείχνει ότι πρόκειται για λουτρό και επίσης ανακάλυψαν ότι έχει σταυροειδές σχήμα που παραπέμπει στη βυζαντινή περίοδο.

Για να μην πολυλογούμε βρήκανε συνολικά τρία κτίρια που φαίνεται να είναι δημόσια λουτρά και μάλιστα με δυνατότητα κρύου, αλλά και ζεστού νερού! Επίσης βρήκανε ένα χώρο που δείχνει ότι ήταν καμίνι για το ψήσιμο αγγείων, άρα υπήρχε κοντά μάλλον κι ένα εργαστήρι κεραμεικών. Επίσης μια δεξαμενή με καυστήρα δηλώνει ότι ζέσταινε το νερό που πήγαινε στο λουτρό! Ακόμα βρήκανε αμφορείς (μακρόστενα αγγεία για μεταφορά υγρών) από την Αφρική (!) που αφού τα άδειασαν τα επαναχρησιμοποίησαν, για να τα κάνουν αγωγούς (σωλήνες) για τη μεταφορά ζεστού αέρα, για να ζεσταίνονται τα λουτρά. Ακόμα μέσα στα λουτρά βρέθηκαν πολλά χρήσιμα αντικείμενα όπως μαγειρικά σκεύη, πιθάρια, ένας σπασμένος δίσκος κεραμέα κ.α.. Τα λουτρά αυτά δείχνουν μια μεγάλη ανάπτυξη της περιοχής και ότι υπήρχε ένας μεγάλος οικισμός (δε δικαιολογούνται τέτοια λουτρά για λίγους ανθρώπους!). Φαίνεται επίσης ότι το μέρος ήταν εμπορικός σταθμός κι ότι συνδέεται με επαφές με την Ψείρα και το Ίστρον. Η κυρία Πούλου υποστηρίζει ότι ο βυζαντινός οικισμός εκτείνονταν από το ξενοδοχείο Αλντιάνα ως το κυρίως Μόχλος. Το μέρος κατοικούνταν συνεχώς από τα αρχαία χρόνια ως και την ενετοκρατία κι εγκαταλείφθηκε μετά.


Η ομάδα μας με την κυρία Πούλου, τον κύριο Τάντση, αλλά και τις ‘δικές’ μας αρχαιολόγους, τη Μαριάνα και την Ελεονόρα	Τις επόμενες μέρες συνδυάσαμε μπάνιο στις Λούτρες με επίσκεψη στον χώρο των ανασκαφών, για να δούμε από κοντά τα λουτρά και την Κιστέρνα.

Στη συνέχεια ο αρχιτέκτονας-καθηγητής του Α.Π.Θ., κύριος Τάσος Τάντσης, μας μίλησε για τα κτίρια από τη δική του σκοπιά. Είπε ότι είχαν σταυροειδές σχήμα, χοντρούς τοίχους και θόλο εξ ανάγκης, για να είναι ανθεκτικά στην υγρασία. Ακόμα είχαν και ειδικό ανθεκτικό κονίαμα ροζέ (από θρυματισμένο κεραμίδι), για να μη μουλιάζει. Στα ύστερα βυζαντινά χρόνια, επειδή απ’ ότι φαίνεται και λόγω της επίδρασης του χριστιανισμού, δημόσια λουτρά δε χρησιμοποιούνται, πολλά από αυτά έγιναν εκκλησίες (π.χ. στην Επισκοπή Ιεράπετρας και στην Άνω και Κάτω Επισκοπή Σητείας). Στο Μόχλος όμως αυτά τα κτίσματα φαίνεται ότι εγκαταλείφθηκαν.

Στο τέλος η ανασκαφική ομάδα ευχαρίστησε το Δήμο Σητείας, τη ΛΑΒΑ Α.Ε., την INTERBETON, το ξενοδοχείο Αλντιάνα, αλλά και ιδιώτες όπως το Μανώλη τον Παπαδάκη (στο χωράφι του οποίου έγιναν οι ανασκαφές), τον Γιώργο Φραγκιαδάκη και όλα τα καταστήματα και τους κατοίκους του Μόχλους. Κι εμείς με τη σειρά μας ευχαριστούμε τους αρχαιολόγους που με τις ανασκαφές τους φωτίζουν και αναδεικνύουν την ιστορία του τόπου μας. Γιώργος Ζαχαράκης, Σφάκα, Β’ τάξη

*Για το τέλος να αναφέρουμε κάποιες σκέψεις που μας γεννήθηκαν μετά από αυτή την ενημέρωση: α)Πόσο δηλωτικά είναι καμιά φορά τα τοπωνύμια για την ιστορία του τόπου, π.χ. εδώ ‘Λούτρες», β)πώς αυτός ο τόπος έσφυζε από ζωή τον 7^ο-8^ο αιώνα μ.Χ. κι είχε δημόσια λουτρά με σύστημα εξαερισμού, αποχέτευσης και θέρμανσης, με δυνατότητες ζεστού νερού κ.α, ενώ πριν από 60-70 χρόνια οι παππούδες μας ζούσαν με υπάιθριες τουαλέτες, χωρίς τρεχούμενο νερό στο σπίτι και δε φημίζονταν για την καθημερινή τους σωματική υγιεινή. Έχει ο καιρός γυρίσματα. (Μ.Μ.)

Η παραλία ‘Λούτρες’ προφανώς πήρε τ’ όνομά της από τα αρχαία λουτρά, αν και σ’ αυτήν έπλυναν τις βελέντζες τους και οι προπαππούδες μας 60-70 χρόνια πριν: πρώτα στη θάλασσα να φύγουν τα πολλά-πολλά και στη συνέχεια τα ‘γλύκαιναν’ στα νερά του ποταμού, τα άπλωναν να στεγνώσουν, ενώ αυτοί έκαναν το μπάνιο τους. Το απόγευμα, τα δίπλωναν, τα φόρτωναν στα γαϊδούρια κι ανέβαιναν στο χωριό.

Ανηφορίζουμε αριστερά από την παραλία από μονοπάτι που μας προσφέρει όμορφη θέα στις άγριες κυματόβρεχτες ακτές της Β. Κρήτης με τα εντυπωσιακά βράχια, οδεύοντας προς τον οικισμό του Μόχλους που φαίνεται στο βάθος.

Ο Μόχλος είναι ένα γραφικό χωριό, που διατηρεί ακέραια τα παραδοσιακά στοιχεία του και αποτελεί ιδανικό προορισμό για ήρεμες διακοπές. Βρίσκεται απέναντι (μόλις 150μ.) από το νησάκι του Αγίου Νικολάου, με το ομώνυμο εκκλησάκι. Το μικροσκοπικό νησάκι, μαζί με το κοντινό νησάκι της Ψείρας, την μινωική περίοδο, ήταν σημαντικά λιμάνια καταφυγής για τους ναυτικούς που ταξίδευαν προς την Ανατολή.

Λίγο πριν τα πρώτα σπίτια βρίσκουμε τον κεντρικό δρόμο και λίγο μετά βλέπουμε δεξιά σε μικρό φαράγγι το μινωικό λατομείο με εμφανή ακόμα τα ίχνη από την κοπή των βράχων.

Σταματάμε για λίγη ώρα στον κυρίως οικισμό και για καφέ και ρακί στην ταβέρνα του Σπύρου, τη μόνη ανοικτή αυτή την εποχή ατενίζοντας το νησί απέναντι, το οποίο μόλις έχει αρχίσει να πρασινίζει απ’ τις καθυστερημένες βροχές του φετινού χειμώνα.

Στην επιστροφή παίρνουμε τον κεντρικό δρόμο ως το μεγάλο ξενοδοχείο (Club Aldiana) και μετά ‘κόβουμε’ δεξιά από αγροτικούς δρόμους μέσα από τους ελαιώνες και τις αγροικίες/εξοχικές κατοικίες ανηφορίζοντας το βουνό από τις θέσεις Καστρί, Κόκκινο Κόλυμπο, παλιό χοιροστάσιο, ώσπου βρίσκουμε τον κεντρικό δρόμο.

Σε 10' βρισκόμαστε στο κέντρο της Σφάκας, όπου έχουμε αφήσει τα αυτοκίνητά μας. Με καλό καιρό, με διαστήματα ψιλόβροχου, συννεφιάς και ηλιοφάνειας, ολοκληρώσαμε μετά από σχεδόν 5 ώρες, μια ακόμη ενδιαφέρουσα διαδρομή, σε άγνωστες περιοχές του νομού μας, έχοντας διανύσει 13,2 χλμ.