Πεζοπορία ΖΗΡΟΣ - ΣΚΑΛΙΑ - ΖΑΚΡΟΣ

Δύο στόχους είχε θέσει ο Ορειβατικός Σύλλογος Αγίου Νικολάου την Κυριακή, 20 Φεβρουαρίου 2022: να συγκαλέσει σε απαρτία την τακτική γενική συνέλευσή του για τον οικονομικό απολογισμό του 2021 και να πραγματοποιήσει μια επιθυμία του Προέδρου του, Λεωνίδα Κλώντζα, να περπατήσει τη διαδρομή Ζήρος – Σκαλιά – Ζάκρος για πρώτη φορά. Τα καταφέραμε και τα δύο τελικά!

Ξεκινήσαμε με λεωφορείο απ’ τον Άγιο Νικόλαο στις 7.30 και μαζεύοντας κόσμο στη διαδρομή, φτάσαμε τελικά στη Ζήρο στις 9.30. Μια θέση στο λεωφορείο ήταν ανάρπαστη, καθώς η διαδρομή δεν ήταν κυκλική, κι η λίστα είχε κλείσει ήδη από την Πέμπτη. Μας αρέσει να λέμε ότι μαζεύουμε κόσμο απ’ όλα τα σημεία του Νομού, αλλά αυτή τη φορά υπήρχε κι έντονο ευρωπαϊκό στοιχείο με αγγλόφωνους, γερμανόφωνους, αλλά κυρίως γαλλόφωνους περιπατητές, καθώς ενώθηκε μαζί μας και μια μικρή ομάδα Βέλγων, γνωστών του οδηγού μας, του Γιάννη. Έτσι μαζευτήκαμε συνολικά 54 άτομα!

Η Ζήρος απέχει 31χλμ από την Σητεία και είναι κτισμένη σε υψόμετρο 590μ, στους νότιους πρόποδες του υψώματος «Εγκρεμνός», στο βορειοδυτικό άκρο του οροπέδιου των Αρμενοχαντράδων ή Ζίρου. Παλαιότερα, στη θέση της σημερινής κεντρικής πλατείας υπήρχε μικρή λίμνη. Στην περιοχή γύρω από το χωριό παρατηρούνται ασβεστολιθικά πετρώματα και σπηλαιοβάραθρα. Στο εύφορο οροπέδιο καλλιεργούνται ελιές και αμπέλια. Η περιοχή διαθέτει πλούσιο αρχαιολογικό απόθεμα, αλλά δεν έχει πραγματοποιηθεί συστηματική ανασκαφή, αν και έχουν βρεθεί μινωικοί οικισμοί με κυκλώπεια τοιχοδομία, αρχαϊκά χωριά, πρωτογεωμετρικοί οικισμοί, θολωτοί τάφοι, μινωικές επαύλεις και ακρόπολη. Η παλαιότερη γραπτή μνεία του οικισμού γίνεται από τους Ενετούς, ως Siro.

Η πρώτη μας δουλειά στη Ζήρο ήταν να επισκεφτούμε τη λιμνούλα της και να εποπτεύσουμε τις αλλαγές της από την τελευταία φορά. Δυστυχώς τα νούφαρα δεν φαινόταν καθόλου, όμως ο όγκος του νερού ήταν πολύ μεγάλος. Χαιρετήσαμε τη γνωστή παρέα με τις πάπιες κι ακολουθήσαμε αντίστροφη πορεία, προκειμένου να πάρουμε την γεωδιαδρομή 9 του Γεωπάρκου της Σητείας. Ο καιρός ήταν ήπιος, ανοιξιάτικος και ξέραμε ήδη απ’ το πρωί ότι αυτή η μέρα θα εξελισσόταν τέλεια.

Ακολουθήσαμε το πολύ καλά σηματοδοτημένο μονοπάτι Ε4, που ξεκινά ανηφορικά απ’ το μέσο του χωριού. Πολύ γρήγορα περπατάμε σ’ ένα τοπίο άγριο με θαμνώδη βλάστηση, απ’ την οποία ξεπετιούνται πλήθος μικροσκοπικά άνθη romulea –μοιάζουν με κρόκους- κι ανεμώνες-μινιατούρες.  Το οροπέδιο της Ζήρου από ψηλά, τα στειακά βουνά στο βάθος κι ακόμα πιο πίσω η χιονισμένη Δίκτη εντυπωσιάζουν. Αφού φτάνουμε σε υψόμετρο περίπου 740 μέτρα, αρχίζουμε να κατηφορίζουμε σιγά-σιγά στο ίδιο ξερικό τοπίο με συντροφιά σκόρπιες παρέες κατσικιών και κάποια ίχνη παλιών μαντριών.

Κάπως έτσι  φτάνουμε στη θέση Σκαλιά. Ένα πραγματικά πολύ όμορφο μέρος, όπως το βλέπεις από ψηλά, κι ιδιαίτερα το εκκλησάκι του Άη-Γιώργη στο κέντρο. Πλησιάζοντας εντυπωσιάζεσαι από την πηγή, κλεισμένη με αυτοσχέδια ξύλινη πόρτα, για να μην πνιγεί κανένα κατσίκι και το νερό να στάζει κάτω από μεγάλο βράχο, όπως διακρίνεις στα σκοτεινά. Λίγο πιο κάτω υπάρχει κρήνη που ρίχνει τρεχούμενο νερό σε στέρνα.

Τα Σκαλιά ήταν ένα μικρό χωριό λίγων κατοίκων κτισμένο στην κορυφή μιας μικρής πλαγιάς των Σητειακών Βουνών, κατά τρόπο που οι εξωτερικοί τοίχοι των σπιτιών του αποτελούσαν το τείχος που περικύκλωνε τον οικισμό. Οι κάτοικοι του είχαν αναπτύξει πλούσια αντιστασιακή δράση κατά των Τούρκων και στα μέσα του 19ου αιώνα η Υψηλή Πύλη κατάφερε να τους εξοντώσει, μετά από προδοσία του παπά της Ζήρου. Σήμερα τα Σκαλιά είναι ερείπια (σώζεται μόνο η Εκκλησία του Αγ. Γεωργίου και ένα σπίτι) ενώ ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει ακόμη το τείχος του χωριού και την πηγή από όπου έπαιρναν νερό, όπου ζουν αμφίβια και καβούρια. Τα Σκαλιά βρίσκονται πάνω στο Ευρωπαϊκό Μονοπάτι Ε4 που ενώνει τη Ζίρο με τη Ζάκρο.

Πάνω στο λόφο δεσπόζει ο πετρόκτιστος ερειπωμένος οικισμός Σκαλιά, που ‘στοιχειώνει’ το χώρο, με την σκοτεινή ιστορία του. Γι’ αυτήν θα μας μιλήσει ο αρχηγός μας: «Ήτανε, λέει, άντρες δυνατοί και περήφανοι οι Σκαλιώτες, αγέρωχοι κι αδούλωτοι. Όταν έμαθαν ότι ανεβαίνει μια ομάδα Τούρκων πολεμιστών, για να τους εξολοθρεύσει, κατέβηκαν τη νύχτα στη θέση Μαύρος Κάμπος, όπου είχαν εκείνοι καταλύσει και τους εξόντωσαν στον ύπνο τους. Τότε η τουρκική διοίκηση πλησίασε τον, φιλικά προσκείμενο σε αυτήν, παπά της Ζήρου και ζήτησε τη συνεργασία του. Εκείνος μήνυσε στους 70 Σκαλιώτες αγωνιστές, ότι πρέπει να προσέλθουν στο ναό της Αγίας Παρασκευής, για να κοινωνήσουν εξαιτίας της αμαρτίας τους. Στην είσοδο τούς είπε ν’ αφήσουν τα όπλα τους έξω απ’ το ναό. Εκεί τους βρήκαν οι Τούρκοι και τους εξόντωσαν άοπλους, εκτός από έναν που ήταν μικροκαμωμένος και κατάφερε να ξεφύγει απ’ το παραθυράκι του Ιερού. Όμως κι ο παπάς τιμωρήθηκε από τους κατακτητές, που τον έχωσαν ζωντανό στο φούρνο, γιατί ….δε συμπαθούσαν τους προδότες». Στο χώρο έχει ανεγερθεί μνημείο για την θυσία των ηρωικών Σκαλιωτών.

Για την ώρα αφήνουμε πίσω το παρελθόν και συνεχίζουμε στη Γεωδιαδρομή 8, που συνδέει τα Σκαλιά με τη Ζάκρο, η οποία είναι πολύ κατηφορική και περνάει απ’ το εύφορο οροπέδιο του Μαύρου Κάμπου, ‘μουλιασμένο’ απ’ τις πρόσφατες νεροποντές. Κατηφορίζοντας προς τη Ζάκρο, η θέα είναι μαγευτική: το όμορφο χωριό στο καταπράσινο οροπέδιο,  το ‘Φαράγγι των Νεκρών’, που ελίσσεται στο βάθος, το πέλαγος πιο πίσω κι ακόμη η Κάσος και η Κάρπαθος στ’ ανατολικά.

Η Άνω Ζάκρος είναι μικρή ήσυχη κωμόπολη που βρίσκεται στο ανατολικότερο άκρο της Κρήτης και απέχει 38χλμ από την πόλη της Σητείας. Κινητήριος δύναμη για την ανάπτυξη της αποτελούν ακόμη και σήμερα οι πλούσιες πηγές νερού, που αρδεύουν εκτεταμένες καλλιέργειες ελιάς. Αρχικά το χωριό της Ζάκρου αναπτύχθηκε ως μυλονοχώρι και εξυπηρετούσε της ανάγκες ολόκληρης της επαρχίας. Δεκάδες νερόμυλοι, ρασοτριβεία και φάμπρικες λειτουργούσαν ασταμάτητα για το άλεσμα των σιτηρών, την επεξεργασία των μάλλινων υφαντών και το άλεσμα του ελαιόκαρπου. Είναι έδρα του Γεωπάρκου Σητείας και βρίσκεται πάνω στο Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4. Από τα αξιοθέατα της περιοχής ξεχωρίζουν το Φαράγγι των Νεκρών, οι παραλίες της Κάτω Ζάκρου και του Ξερόκαμπου, το Μινωικό ανάκτορο της Κάτω Ζάκρου και φυσικά τα δεκάδες σπήλαια του γεωπάρκου. Κάθε χρόνο η περιοχή προσελκύει πολλούς επισκέπτες, για να εξερευνήσουν τις φυσικές ομορφιές.   

Φτάνοντας στο χωριό η πρώτη μας στάση στις περίφημες πηγές του. Τα καταπράσινα πλατάνια, που ξέραμε, έχουν ρίξει τα φύλλα τους, όμως το νερό είναι τόσο πολύ, που μας αποζημιώνει. Κατηφορίζουμε στα στενά, περνάμε από αναστηλωμένους νερόμυλους, το ρασοτριβείο, τον φούρνο του παπά, τους σκεπασμένους με τζάμι παλιούς αγωγούς, που τους ξέρουμε πολύ καλά, εδώ μας είχε ξεναγήσει κάποτε η φίλη μας, η Στέλλα Αϊλαμάκη. Έχει γίνει πολύ καλή δουλειά από τους τοπικούς συλλόγους και το Γεωπάρκο και μπράβο τους!

Μετά από 13 χιλιόμετρα και 5,5 ώρες πορείας, ήρθε η ώρα για μια κρύα μπυρίτσα κι έναν μεζέ στα ταβερνάκια του χωριού. Ευχαριστούμε τον αρχηγό μας, Γιάννη Πετράκη, που στην πρώτη του ‘αποστολή’ με το σύλλογό μας, ήταν εξαιρετικός, καθώς και τη Στέλλα Αϊλαμάκη για τις πληροφορίες της. Επίσης τον οδηγό μας, τον Γιώργο Φιορέντζη, που τα έβγαλε πέρα με τις ανηφορικές στροφές της επιστροφής από Ξερόκαμπο-Ζήρο. Φτάσαμε όλοι κατάκοποι μετά τις 8 στα σπίτια μας, ωστόσο η μέρα ήταν γεμάτη κι ενδιαφέρουσα και θα την θυμόμαστε για καιρό.

ΑΡΧΗΓΟΣ: Γιάννης Πετράκης

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Γιάννης Πάγκαλος, Παναγιώτης Ευδαίμων 

ΒΙΝΤΕΟ: Γιάννης Πάγκαλος

ΧΑΡΤΗΣ: Παναγιώτης Ευδαίμων, Γιάννης Πάγκαλος 

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Μαρία Μετζογιαννάκη, Ελένη Λάμπρου

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Ελένη Λάμπρου

ΧΑΡΤΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ