Την τελευταία Κυριακή του φθινοπώρου (30/11/2025) επέλεξε ο Ορειβατικός Σύλλογος Αγίου Νικολάου να διασχίσει τα δυο συνεχόμενα φαράγγια,
Κριτσάς κι Ευγενούς, ως το χωριό Τάπες όπου μας περίμενε …ρακοκάζανο! Ωστόσο ο βροχερός καιρός των προηγούμενων ημερών άλλαξε
λίγο τα σχέδια, χωρίς αυτό να πτοήσει το φρόνημα των είκοσι περίπου πεζοπόρων!
Καθαροί κι ατσαλάκωτοι με φόντο το φαράγγι της Κριτσάς στην αρχή της πεζοπορίας!!! Πού να ξέραμε τι μας περιμένει;
Φαράγγι Κριτσάς, όπως δεν το έχουμε ξαναδεί
Η πεζοπορία ξεκινά απ’ την περίφημη εκκλησία της Παναγίας της Κεράς λίγο
πριν την Κριτσά, την οποία περνάμε βιαστικά κρυφοκοιτάζοντας την αξεπέραστη
ομορφιά της, έτσι καθώς επιβάλλεται με το πλάτος κι όχι με το ύψος της! Από
εκεί παίρνουμε καλντερίμι που μας
οδηγεί στην είσοδο του φαραγγιού της
Κριτσάς, όπου θα φωτογραφηθούμε ομαδικά -καθαροί κι ατσαλάκωτοι για
τελευταία φορά, όπως θα παρατηρήσει αργότερα η Γεωργία- γιατί η συνέχεια μας
επιφυλάσσει εκπλήξεις. Για να λέμε την αλήθεια, πρότεινε ο αρχηγός μας, να παρακάμψουμε το φαράγγι γιατί ίσως λόγω των
βροχοπτώσεων, να έχουμε δυσκολίες, αλλά η ομάδα θεώρησε ότι αυτό είναι το ενδιαφέρον
της υπόθεσης! Ξεκινάμε λοιπόν ανάμεσα απ’ τη ρεματιά με τις σφάκες, τους
σκίνους, τις αντραμιθιές, τα πρίνα και τους αζίλακες θαυμάζοντας τα κάθετα
πρανή και τα δεκάδες όρνια που φωλεύουν. Περνάμε τα πρώτα δύσκολα σημεία με τις
χειρολαβές, πάμε ως εκεί που τα τοιχώματα στενεύουν τόσο πολύ, που μπορεί να τα
ακουμπήσεις και με τα δυο χέρια σε έκταση, περνάμε προσεκτικά τις λακκούβες με
το νερό, όλα καλά, ώσπου οι επικεφαλής λένε «STOP: μια βαθιά κολύμπα νερό, που μας
φτάνει ως τη μέση, δε γίνεται να παρακαμφθεί»! Γυρνάμε πίσω πάλι και φτου κι
απ’ την αρχή!
Ο περίφημος Ναός Παναγίας της Κεράς κοντά στην Κριτσά, γνωστός κι από την εμβληματική ταινία ¨Βροντάκηδες και Φορτουνάκηδες" ή αλλιώς "Η Νεράιδα και το παλικάρι". Τρίκλητος καμαρόσκεπος με τρούλο και σχεδόν τετράγωνη κάτοψη. Φέρει βυζαντινές τοιχογραφίες του 14ου αιώνα. Ένα κόσμημα της περιοχής μας!!!
Το παλιό καλντερίμι δίπλα στο ρέμα που οδηγεί στην Κριτσά. ΚΑΤΩ εικόνες απ' το όμορφο και γνωστό σε μας ομώνυμο φαράγγι, το οποίο περνάμε τακτικά, αλλά ποτέ σε περίοδο βροχών!
Δεκάδες όρνια φωλεύουν στα τοιχώματα του φαραγγιού!
Αφού δεν μπορούμε να περάσουμε το φαράγγι λόγω του νερού, που έχει συσσωρευτεί, αναγκαζόμαστε να το παρακάμψουμε!
Και στη συνέχεια ξανακατεβαίνουμε στη ρεματιά για να συνεχίσουμε στο φαράγγι της Ευγενούς, που στην ουσία αποτελεί προέκταση αυτού της Κριτσάς! Σύλλογος μεγάλος που δε μασάει!!!
Φαράγγι Ευγενούς για πρώτη φορά!
Κινούμαστε λοιπόν περιφερειακά από το
γνωστό μας ανηφορικό καλντερίμι, ώστε να προσπεράσουμε τα δύσκολα περάσματα.
Συνεχίζουμε ακολουθώντας την ουρά του φαραγγιού, γνωστή με το όνομα «Φαράγγι της Ευγενούς», ποιος ξέρει
γιατί. Όμορφο, κατάφυτο, με ωραίους πέτρινους σχηματισμούς και αρκετά βατό. Που
και που σχηματίζονται λιμνούλες απ’ την
πρόσφατη νεροποντή, που δίνουν ευκαιρία για παιχνίδι με τις πέτρες. Εξάλλου σε
μια άνυδρη περιοχή το νερό μόνο ευτυχία μπορεί να φέρει. Πιο ψηλά ωστόσο συναντάμε
ξύλα, πέτρες κι άλλα φερτά υλικά στην κοίτη. Μεγάλες συγκεντρώσεις λάσπης θέλουν προσοχή, ενώ οι αρβύλες με
το ζόρι σηκώνονται απ’ το έδαφος. Λίγο πριν το τέλος να το πάλι: Μεγάλη κολύμπα! Και τι να κάνουμε τώρα δηλαδή; Να γυρίσουμε πίσω;
Όχι βέβαια! Ανασκουμπώνουμε τα μπατζάκια και με τη βοήθεια των πιο δυνατών
περνάμε προσεκτικά ξυπόλητοι! Βάζουμε πάλι στα λασπωμένα πόδια, κάλτσες κι αρβύλες
κι εμπρός μαρς. Λίγο μας μένει ακόμα, μια τελευταία ανηφόρα. Την έχουμε!!!
Φαράγγι της Ευγενούς. Πολύ όμορφο έτσι με τις κολύμπες της βροχής! Πρώτη φορά η διάβασή του με τον Σύλλογο!
Αναγκαστικά βουτήξαμε στην κολύμπα στο τέλος του, καθώς δε μας έπαιρνε να γυρίσουμε πίσω!
Τέλος καλό, όλα καλά!
Καταπράσινο το φαράγγι
Το φαράγγι από ψηλά
Απολογισμός πεζοπορίας!!!
Ο επίλογος της ημέρας στις Τάπες
Φτάνουμε κάποτε στην έξοδο του
φαραγγιού. Ένας χωματόδρομος θα μας φέρει στο μικρό παραδοσιακό χωριό Τάπες.
Εδώ ξεχνάμε λίγο την λάσπη που κουβαλάμε και ενωνόμαστε όλοι μαζί σε ένα «Εις
υγεία και την άλλη με καλό!!» στο ρακοκάζανο του Δημήτρη Μπρόκου, που έχει
ετοιμάσει για μας βραστό, πιλάφι και τα αρμόζοντα για την περίσταση παραδοσιακά
μεζεκλίκια με τη ρακή –ως είθισται- να ρέει άφθονη. Το λεωφορείο που θα μας
μαζέψει επιτρέπει και μια παρασπονδία, δεν θα χρειαστεί να οδηγήσουμε!
Στον χωματόδρομο για Τάπες
Και θέα στον κόλπο του Μεραμπέλλου είχαμε!!!
Βραστό στο καζάνι με το απαραίτητο πιλάφι η ανταμοιβή μας
Όμορφη καλλιτεχνική φωτογραφία από το φαράγγι!
Ήταν μια περιπετειώδης μέρα τελικά!
Και μήπως τη μετανιώσαμε; Όχι βέβαια! Γι’ αυτό περπατάμε: για να λερωνόμαστε,
να σκονιζόμαστε, να λασπωνόμαστε και να γελάμε μετά με τα χάλια μας. Πλάκα –
πλάκα αυτή η πεζοπορία και μια σοβαρή υψομετρική (500 μ) είχε και με τις
παρακάμψεις και τα υπόλοιπα 15 χλμ μες στο νερό (ενίοτε και κυριολεκτικά) τα
κάναμε! Μόνο μελανό σημείο: φάγαμε πολύ περισσότερες θερμίδες απ’ όσες
καταναλώσαμε! Θα τα φέρουμε στα ίσα όμως την επόμενη Κυριακή, που δεν θα έχει
καζάνι!!! Ευχαριστούμε τον αρχηγό και διοργανωτή, Παναγιώτη Ευδαίμων! Και στην
άλλη με το καλό!
Αρχηγός, Παναγιώτης Ευδαίμων, αλλά και οι κομάντος της ομάδας που μας βοήθησαν στα δύσκολα. Ευχαριστούμε!!!
Μη μυριστεί νερό το παπάκι μας. Αμέσως να σπεύσει!
Μια
ενδιαφέρουσα πεζοπορία στα χνάρια των παππούδων μας ήταν αυτή που
πραγματοποιήσαμε με τον Ορειβατικό Σύλλογο Αγίου Νικολάου την Κυριακή 23
Νοεμβρίου 2025. Κι ήταν τυχερή η ομάδα των 20 πεζοπόρων που έλαβε μέρος σε
αυτήν!
Φαράγγι Κουδουμή, απλά γοητευτικό!
Πεζοπορία που σχεδιάζαμε για χρόνια
Παιδί
ακόμα θυμάμαι τον παππού μου, τον Κυριακογιώργη, από τη Σφάκα να λέει τη γνωστή
μαντινάδα: «Από παέ θα παίξω μια να πάω στη Ρουκάκα, γιατί είναι η μάνα μου
τρελή και δε μου βάνει βράκα» και θεωρούσα πως και πολύ μακριά δεν θα ‘ναι αυτή η Ρουκάκα, αφού με ένα πήδο πια
την φτάνεις. Ρουκάκα, το παλιό όνομα της Χρυσοπηγής, τούρκικο μάλλον, καθώς ήταν
από τα τουρκοχώρια της εύφορης κοιλάδας πίσω απ’ το Ορνό, τα οποία ήταν πάντα
πιο πλούσια από τα δικά μας τα ξερικά ανεμοδαρμένα βορινά χωριά, καθώς ποτέ δεν
τους έλειπε το νερό! Την πεζοπορία αυτή λοιπόν καιρό τη συζητάγαμε και
σκόνταφτε πάντα στο θέμα της μεταφοράς: τα δυο χωριά, με στενούς δεσμούς απ’ το
παρελθόν, στέκονται αντιδιαμετρικά του όρους Ορνό που τα χωρίζει -ή τα συνδέει,
όπως το δει κανείς. Παλιότερα οι κάτοικοι τους είχαν τακτική επικοινωνία με τα
γαϊδούρια, ωστόσο σήμερα με τους αμαξωτούς δρόμους τα χωρίζει μεγάλη απόσταση!
Πεζοπορία
«βαριά» με ένα αίσθημα ιερού καθήκοντος μάζεψε την ομάδα των Σφακιανών του Συλλόγου,
Μαρία, Λευτέρη και Λεωνίδα, που χωρίς πολλή συζήτηση ανέλαβαν το πρώτο μέρος
της διαδρομής και των Χρυσοπηγιανών, σύσσωμης της οικογένειας του Γιάννη
Καλλιβρετάκη, που πήραν τη σκυτάλη μετά!
Από την εκκλησία της Παναγίας της Κυμέλας, δίπλα στον ΒΟΑΚ κι ανάμεσα στα χωριά Σφάκα και Τουρλωτή, που εορτάζει την ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής, ξεκινήσαμε το πρωί της Κυριακής.
Στην αρχή χωματόδρομος, που οδηγεί στο φαράγγι!
Φαράγγι Κουδουμή
Ξεκινάμε
λοιπόν στον φάραγγα δίπλα στην εκκλησία της Κυμέλας ανάμεσα Σφάκας και
Τουρλωτής, όπου παρκάρουμε τ’ αυτοκίνητά μας. Επιλέξαμε το όμορφο φαράγγι του
Κουδουμή για την ανηφόρα, επειδή έχουμε καιρό να το κάνουμε. Για μένα προσωπικά
εδώ ήταν η πρώτη μου οργανωμένη πεζοπορία πριν 9 χρόνια με τον Φ.ΟΡ.Σ. Σητείας
κι έκτοτε έχω ξαναέρθει αρκετές φορές. Ξέρω τα πατήματα και την ιδιομορφία του
μέρους. Χαίρομαι όμως να ακούω τις εκφράσεις θαυμασμού των συνοδοιπόρων μου,
όταν περνάμε απ’ τα κάθετα με ραβδώσεις πρανή του, όπου φωλεύουν δεκάδες όρνια,
που μας μυρίστηκαν και πετάνε γύρω μας. Ξέρω τις σπηλαιώσεις του, που πολλές φαίνεται
πως εκτελούσαν χρέη μαντριών, τα καμίνια για την επεξεργασία του ασβεστόλιθου,
το πυκνό πρινόδασος εκατέρωθεν του μονοπατιού, ότι είναι διάσπαρτο με κουφάρια πεθαμένων
μικρών ζώων… Στα στενά του περάσματα χρειάζεται προσοχή και βοήθεια από τους πιο
δυνατούς, ώστε να σκαρφαλώσουμε όλοι, με αποκορύφωμα το ξετρύπι με τον μεγάλο
βράχο σαν υπέρθυρο, απ’ όπου πρέπει να αναρριχηθούμε ένας-ένας και τέλος τον
πέτρινο «τοίχο» με τα «σκαλοπάτια», την τελευταία δοκιμασία. Σίγουρα δεν έχεις
χρόνο να βαρεθείς!
Ανθρώπινες παρεμβάσεις στις σπηλαιώσεις δείχνουν την χρήση τους για σταυλισμό κάποτε
Ασβεστοκάμινο στην αρχή σχεδόν του φαραγγιού. Η θέση του εδώ δικαιολογείται απ' την πολλή πέτρα και τα πρίνα τριγύρω. Στο καμίνι έθαβαν τις πέτρες και με σιγανή κι ελεγχόμενη φωτιά παρήγαγαν ασβέστη, πολύ χρήσιμο υλικό για τους ανθρώπους τότε! ΚΑΤΩ: Εντυπωσιακά τα πρανή του φαραγγιού απαιτούν σε ορισμένα σημεία σκαρφάλωμα:
Πρινόδασος σε αρκετά σημεία πυκνό καθ' όλο το μήκος του φαραγγιού
Εδώ η "αψίδα" το σημείο όπου ένας βράχος ως υπέρθυρο έχει δημιουργήσει ένα στενό άνοιγμα, απ' όπου περνά ένας-ένας
Οι ακτίνες του ήλιου δεν φτάνουν τόσο χαμηλά
Ο τοίχος των 5-6 μέτρων προς την έξοδο του φαραγγιού θέλει κάποια αναρρίχηση
Οροπέδιο Μονοκαράς
Βγαίνουμε
κάποτε στο ανατολικότερο τμήμα του εύφορου οροπεδίου της Μονοκαράς, με τους
τουρλωτιανούς μαγατζέδες και τα μερακλήδικα αμπέλια τους. Ένα μήλο θα το φάμε, τιμής ένεκεν, αφού είναι η εποχή τους. Έπειτα θα περάσουμε από το έρημο πια
μαντρί του Αντώνη Κλίνη ανοίγοντας το μάνταλο της αυλόπορτας. Από εδώ είναι η
διάβαση για την άλλη πλευρά. Τον είχα ρωτήσει παλιά τον γερο-βοσκό και μου είχε
πει «Ωωωω το μονοπάτι της Χρυσοπηγής, ένα ατέλειωτο ζιγκ ζαγκ, που σου βγάζει
το λάδι μέχρι να φτάσεις!»
Η
πορεία απαιτεί άλλη μια ώρα ανηφόρας στη στενή σάρα ανάμεσα στα βουνά της
Πισκοπιανής και του Μακρύ Λάκου. Εδώ ξεφυτρώνουν ανθάκια της εποχής: κρόκοι,
κολχικά και άλλα. Κυρίως όμως επικρατεί ξεραΐλα δυστυχώς. Φτάνουμε στο κούτελο
πριν την κατηφόρα. Μπροστά μας ανοίγεται όλη η κοιλάδα ως κάτω στα νότια.
Βλέπουμε τα Σχινοκάψαλα, την Λάπιθο, το Ορνό. Η Χρυσοπηγή πουθενά. Την κρύβει ο
ορεινός όγκος.
Συνέχεια της ανηφόρας από τη σάρα ανάμεσα στις κορυφές Πισκοπιανή και Μακρύς Λάκκος, αφού περάσεις τη στάνη του Κλίνη. Πίσω το τρίγωνο του φαραγγιού του Κουδουμή, που μόλις διασχίσαμε!
Η ίδια εικόνα από την άλλη μεριά. Πίσω διακρίνεται ο Μακρύς Λάκκος
Ζουμ σε μια γωνιά του οροπεδίου Μονοκαράς με τους μαγατζέδες, τα αμπέλια και τους οπωρώνες
Ο παράδεισος του μήλου!!!
Όμορφο μα τοξικό: colchicum pusillum, ενδημικό της Κρήτης ΚΑΤΩ: Διάφορα λουλουδάκια της εποχής και του υψομέτρου: crocus laevigatus,prospero autumnale,
crocus oreocreticus cartwrightianus,
Οι μαργαρίτες του χειμώνα: bellis silvestris
Στο "Αμυγδαλοσέλι", το διάσελο ανάμεσα σε Πισκοπιανή (κρυμμένο στην ομίχλη το βουνό στις ρίζες του οποίου είναι φωλιασμένη η Χρυσοπηγή) και Μακρύ Λάκκου
Μετά από μια ανάπαυλα παίρνουμε το μονοπάτι που είναι σμιλεμένο
δεξιά στο διάσελο. Με έκπληξη βλέπουμε ότι είναι σηματοδοτημένο! Ας είναι καλά η ομάδα του Γεωπάρκου Σητείας με τον κύριο Γιάννη Κανναβάκη της Χρυσοπηγής, τους ευχαριστούμε πολύ, γιατί τώρα ακολουθούμε το ζιγκ ζαγκ του μονοπατιού
χωρίς πολλή έννοια. Διατηρείται αυτό σε μερικά σημεία πολύ καλά, σε άλλα το
ξεχωρίζεις απ’ το υποστηρικτικό τοιχία στις άκρες του. Ελίσσεται αρχικά στην αριστερή
μεριά της σάρας και στη συνέχεια περνά δεξιά πάνω από ένα ακόμα καμίνι κι
έπειτα από τη θέση «Αμυγδάλοι» με το σκεπαστό σαρνίτσι. Από ψηλά φαίνεται και η μεγάλη
δεξαμενή γεμάτη νερό, όπου είναι η έξοδός μας. Δίπλα της ξεκινά ο
χωματόδρομος που δεξιά οδηγεί προς Μπέμπονα κι αριστερά προς τον προορισμό μας.
Ακολουθώντας το παλιό μονοπάτι με το ζιγκ ζαγκ, που οδηγούσε στην άλλη πλευρά του όρους Ορνό στην κοιλάδα της Χρυσοπηγής
Στο βάθος τα βουνά της Θρυπτής
Το μονοπάτι περνά πάνω απ' τη θέση "Αμυγδάλοι" με το στεγασμένο σαρνίτσι. Κάτω φαίνεται κι η μεγάλη δεξαμενή, από όπου θα βγούμε στον χωματόδρομο
Μετά από αρκετό κατέβασμα φάνηκε κι η Χρυσοπηγή φωλιασμένη στις ρίζες της Πισκοπιανής
Τα τελευταία μέτρα προς το χωριό!
Στην είσοδο του χωριού
ΧΡΥΣΟΠΗΓΗ Η ΡΟΥΚΑΚΑ
Μετά
από 12 χλμ, 750 μ υψομετρική διαφορά και 6 ώρες πεζοπορία φτάνουμε τελικά στο φιλόξενο
καφενεδάκι στην πλατεία της Χρυσοπηγής. Είναι η ώρα της ανταμοιβής με μια μπύρα,
ένα μεζέ και το ..παρεάκι. Ίσα που προλαβαίνουμε: σε μια ώρα θα μας μαζέψει το
λεωφορειάκι του ΚΤΕΛ, για να μας μεταφέρει πίσω στη Σφάκα διασχίζοντας όλη σχεδόν την επαρχία Σητείας και κυκλώνοντας το όρος Ορνό! Άλλα
τρία τέταρτα από εδώ ως τον Άγιο Νικόλαο. Ήταν μεγάλο το ταξίδι σήμερα, αλλά
άξιζε τον κόπο!!
Στην πλατεία του χωριού με το καφενεδάκι. Η Χρυσοπηγή ονομαζόταν παλιά Ρουκάκα (όνομα τούρκικο ή αραβικό) και κατά την Τουρκοκρατία ήταν ένα απ' τα πιο γνωστά και πλούσια τουρκοχώρια της περιοχής. Κατά την ελληνική επανάσταση του 1897 σώθηκαν
οι Μουσουλμάνοι της περιοχής μετά από παρέμβαση του Μητροπολίτη Ιεραπύτνης και
Σητείας, Αμβρόσιου κι έτσι δεν ακολούθησαν τη μοίρα των γειτονικών της χωριών πχ
της Δάφνης, όπου είχαμε μεγάλες σφαγές. ΚΑΤΩ: Οι αρχηγοί μας σήμερα: Γιάνης Καλλιβρετάκης με την οικογένεια (καταγωγή από Χρυσοπηγή) - Μαρία Μετζογιαννάκη (Σφάκα)
