Τον Ξερόκαμπο, στην νοτιοανατολική εσχατιά της Κρήτης επισκέφτηκε ο Ορειβατικός Σύλλογος Αγίου Νικολάου την Κυριακή 3 Οκτωβρίου 2021 σε μια πεζοπορικού, φυσιολατρικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος ημερήσια εκδρομή.
Ο Ξερόκαμπος βρίσκεται 47χλμ νότια της Σητείας και
69χλμ ανατολικά της Ιεράπετρας και είναι από τις πιο απομονωμένες περιοχές του
νησιού. Η πρόσβαση γίνεται κυρίως μέσω του δρόμου που συνδέει τη Σητεία με τη
Ζίρο, ενώ υπάρχει και η δεύτερη επιλογή του δρόμου από τη Ζάκρο. Λόγω του
ξηροθερμικού κλίματος της περιοχής το τοπίο είναι άνυδρο και απόκοσμο, με γυμνά,
άδενδρα βουνά, και βραχότοπους με θάμνους, θυμάρια και φασκομηλιές. Υπάρχουν
καινουργιοφυτεμένοι ελαιώνες στα πεδινά, ενώ κοντά στην θάλασσα υπάρχουν
καλαίσθητα καταλύματα για χαλαρές διακοπές. Η αγριότητα του τοπίου έρχεται σε
έντονη αντίθεση με την ήρεμη θάλασσα και τις μοναδικές παραλίες. Σε μικρή σχετικά
έκταση υπάρχουν υπέροχες παραλίες με καταγάλανα νερά όλων των ειδών: με βράχια,
πλακούρες, χοντρά βότσαλα, ψιλό βοτσαλάκι, ξανθή άμμο, άσπρη άμμο ακόμη και με
πολύ λεπτό άργιλο για τους λάτρεις του φυσικού σπα! Οι πιο γνωστές παραλίες
είναι η Μεγάλη Παραλία του Ξερόκαμπου (με λευκή άμμο και τις τρεις νησίδες των
Καβάλων μεσοπέλαγα) και οι παραλίες της Αλώνας, Αλατσολίμνης και Αμάτου.
Αναχώρηση 7.30 ώρα το πρωί με λεωφορείο από τον Άγιο Νικόλαο, σύντομες στάσεις διαδοχικά σε Παχιά Άμμο και Ιεράπετρα, για να συγκεντρωθούμε τελικά τριάντα πεζοπόροι διαφόρων ηλικιών, σε μια εξόρμηση μακρινή, ασυνήθιστη, που δημιουργεί πολλές προσδοκίες. Πρώτη στάση στη Ζήρο, για μια σύντομη επίσκεψη στη λιμνούλα με τα νούφαρα, ασυνήθιστο κι εντυπωσιακό το θέαμα για την περιοχή μας. Όπως διαβάζουμε σε άρθρο της Ελένης Βασιλάκη, χρωστάμε τη δημιουργία του παραμυθένιου αυτού τοπίου στην ιδέα ενός κατοίκου, που φύτεψε σπόρους του φυτού προερχόμενους απ’ το εξωτερικό. Τώρα αποτελεί πόλο έλξης πολλών επισκεπτών. Παρά τον αέρα και την περίφραξη, ο χώρος σε συνδυασμό με τις πάπιες, που ζουν γύρω του, είναι πανέμορφος. Κάποια αποδημητικά πτηνά που είχαν βρει καταφύγιο εδώ, πετούν μακριά, καθώς πλησιάζουμε. Κατά την επιστροφή στο λεωφορείο η Μαρία απ’ το Ορεινό μάς δείχνει και το τρόπαιο, που περιμάζεψε: ένα άδειο ‘πουκάμισο’ φιδιού πληροφορώντας μας ότι τα φίδια αλλάζουν δέρμα, όταν ξυπνάνε απ’ τη χειμέρια νάρκη τους την Άνοιξη. Ανοίγει έτσι μια συζήτηση για τις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες των χωριών μας, όπως ότι το δέρμα του φιδιού φέρνει τύχη, είναι γούρι, προφυλάσσει από μαγείες κ.λ.π. Μ’ αυτά και μ’ αυτά το λεωφορείο μάς αποβιβάζει κοντά στον σχεδόν έρημο οικισμό του Χαμαίτουλου.
Το Χαμαίτουλο είναι κτισμένο αμφιθεατρικά, σε
υψόμετρο 590μ στις παρυφές μιας μικρής κοιλάδας. . Η ονομασία του προέρχεται από τις λέξεις ‘χάμω’
και ‘τύλος’ (που σημαίνει εξόγκωμα και προφανώς σχετίζεται με την μορφολογία
του εδάφους όπου είναι κτισμένος ο οικισμός) ή πιθανόν να πρόκειται για όνομα τοπικού
άρχοντα που δόθηκε στο χωριό. Η πρώτη αναφορά γίνεται στην απογραφή του 1881,
ενώ σήμερα κατοικείται από λίγους ντόπιους και αλλοδαπούς που ανακαίνισαν τα
παλιά πετρόκτιστα σπίτια. Στο ψηλότερο σημείο του χωριού δεσπόζει ο ναός του
Αγίου Γεωργίου, ενώ στο χαμηλότερο σημείο του οικισμού βρίσκεται η πηγή που
τροφοδοτούσε παλιά τους κατοίκους του με νερό.
Πρώτος στόχος να ανεβούμε στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου στο ψηλότερο σημείο του χωριού και να θαυμάσουμε το ξυλόγλυπτο τέμπλο, δημιούργημα λαϊκού καλλιτέχνη. Στη συνέχεια περιφερόμαστε στα στενά του και θαυμάζουμε τα αναπαλαιωμένα -από Γάλλους- κτίρια. μικρή έκπληξη η ‘κολύμπα’ με το νερό, στην οποία βλέπουμε επίσης νούφαρα και μάλιστα αυτή τη φορά ανθισμένα, στο δρόμο μας προς το φαράγγι του Ξηρόκαμπου, την κυρίως ορειβατική διαδρομή της ημέρας.
Το
φαράγγι του Ξηρόκαμπου ή και φαράγγι Ζίρου, φαράγγι Χαμαίτουλου ή φαράγγι
Λαμνώνι, είναι από τα πιο άνυδρα φαράγγια της Ανατολικής Κρήτης. Το φαράγγι
έχει χαρακτηριστική άγρια ομορφιά, με γυμνά ψηλά τοιχώματα και χαμηλή βλάστηση,
ενώ σε όλη τη διάρκεια της διαδρομής ξεχωρίζει στο βάθος το απέραντο γαλάζιο
του Νότιου Κρητικού Πελάγους. Η διάσχιση του φαραγγιού, με αφετηρία κοντά στον
οικισμό ‘Χαμαίτουλου’ και έξοδο στην παραλία της Λυγιάς, είναι εύκολη και
διαρκεί 2 περίπου ώρες.
Ακολουθούμε
κατηφορική διαδρομή διασχίζοντας το φαράγγι, που αποτελεί τη γεωδιαδρομή 7 του
Γεωπάρκου Σητείας. Το φαράγγι είναι μικρό, άνυδρο και με χαμηλή βλάστηση, που
αποτελείται από φασκομηλιές κι αγκαραθιές, θυμάρι και ρίγανη, κατάξερα όλα την
εποχή αυτή. Μόνη ένδειξη νέας ζωής οι ασκελοτούρες ειδικά προς την έξοδό του
φαραγγιού. Κάπως αδιάφορο το τοπίο στην αρχή της πορείας, αρχίζει να γίνεται
ενδιαφέρον στη συνέχεια, καθώς ορθώνονται τα ψηλά κάθετα κοκκινωπά τοιχώματά
του κι αφήνουν να φανεί, σαν σε κορνίζα, το πέλαγος στο
βάθος.
Ακολουθώντας το δρόμο και ατενίζοντας από μακριά τη μεγάλη παραλία ‘Μαζιδά άμμος’ και το σύμπλεγμα των βραχονησίδων (Καβάλος, Κεφαλή και Αναβάτης) στο βάθος, φτάνουμε στο πάρκινγκ του κυρίως οικισμού, όπου αποφασίζουμε να προσεγγίσουμε με το λεωφορείο την παραλία με τα κρινάκια λόγω του προχωρημένου της ώρας και να επιστρέψουμε με τα πόδια. Αφού περνάμε από την τοποθεσία Ποταμός, συνεχίζουμε βορειοανατολικά για τις παραλίες Κατσουνάκι κι Αλόνα, γνωστές για τους εντυπωσιακούς αμμόλοφους κατάφυτους με τα κρινάκια της θάλασσας (pancratium maritimum), εξ ου κι η μετονομασία τους τα τελευταία χρόνια σε «Krinakia beach».
Το λευκό κρινάκι της άμμου, ένα πανέμορφο αγριολούλουδο που στολίζει τις παραλίες μας, ονομάζεται επιστημονικά ‘Pancratium maritimum’ δηλ ‘Παγκράτιο το παράλιο’. Σύνθετη ονομασία από το ελληνικό παν+κραταιός (για την φαρμακευτική του δύναμη) και το λατινικό ‘Maritimum’ που σημαίνει ‘από τη θάλασσα’. Στη λαϊκή γλώσσα έχει πολλά διαφορετικά ονόματα: αμαρυλλίς, κρίνος της Κνωσού, ζαφορά, κρόκος, παγκράτιο, ασφόδελος της θάλασσας, θαλασσόκρινος, κρινάκι της Παναγίας ή του Αγίου Νικολάου ή της άμμου, νάρκισσος της θάλασσας. Ονόματα που προσπαθούν να περιγράψουν την λεπτή ομορφιά και τις ξεχωριστές ιδιότητες αυτού του πανέμορφου, αγριολούλουδου.
Το κρινάκι είναι αυτοφυές, πολυετές, βολβώδες φυτό με παχύ κορμό σαν καλάμι που φτάνει σε ύψος τα 40εκ. Οι ρίζες του φτάνουν σε βάθος 1,5μ και συχνά μουλιάζουν στο θαλασσινό νερό, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου είναι θαμμένο κάτω από την άμμο. Βγάζει φύλλα τον χειμώνα, τα οποία ξεραίνονται το καλοκαίρι, σαν να καίγονται από την καυτή άμμο. Το φθινόπωρο πετάγονται κάτασπρα τα άνθη του τεράστια, συμμετρικά, με κίτρινους ανθήρες που κάθονται πολύ κομψά πάνω στους στήμονες. Τα αρωματικά άνθη ανοίγουν αργά το απόγευμα, με το άρωμα τους να ξεχύνεται πιο έντονο την νύχτα, όταν κάνουν την εμφάνιση τους οι νυχτερινές πεταλούδες του είδους Agrius convolvuli που τα γονιμοποιούν. Μάλιστα είναι χαρακτηριστικό ότι τα φυτά αναπαράγονται εκείνη την περίοδο του έτους, που τότε μόνον εμφανίζονται οι πεταλούδες αυτές, κάνοντας κρίσιμη την αλληλεξάρτηση των δύο ειδών. Οι σπόροι του λουλουδιού (μικροσκοπικοί, μαύροι και ελαφροί) παρασύρονται από τον άνεμο ή επιπλέουν στη θάλασσα και μεταφέρονται σε μεγάλη απόσταση σε άλλες παραλίες, όπου θα ανθίσουν μετά από 4-5 χρόνια. Επίσης το φυτό πολλαπλασιάζεται και με βολβούς.
Το μυθικό κρινάκι εντυπωσιάζει για τον τόπο που επιλέγει να φυτρώνει (παραλίες) και την εποχή της ανθοφορίας του (φθινόπωρο). Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια η εμφάνιση του έχει περιοριστεί σε λίγες παραλίες, λόγω της συρρίκνωσης των αμμοθινών όπου ευδοκιμεί και θεωρείται κινδυνεύον είδος προστατευόμενο από την ελληνική και διεθνή νομοθεσία. Το φυτό είναι γνωστό από την αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες (το χρησιμοποιούσαν μαζί με μέλι). Σήμερα θεωρείται τονωτικό, αντιβακτηριδιακό, αντιμυκητιακό, αντιφλεγμονώδες, αντιπαρασιτικό, με αντιβιοτική δράση κλπ. Σύμφωνα με τον αρχαίο μύθο γεννήθηκε από το γάλα της Ήρας. Στην προσπάθεια της να θηλάσει τον μικρό Ηρακλή το γάλα της εκτινάχθηκε στους ουρανούς σχηματίζοντας τον Γαλαξία ενώ οι σταγόνες που έπεσαν στο έδαφος δημιούργησαν τους κρίνους της θάλασσας.
Παρά το γεγονός ότι τα περισσότερα κρινάκια έχουν
ήδη ‘δέσει’ καρπούς, συναντάμε κι αρκετά ανθισμένα, για μερικές όμορφες
φωτογραφικές λήψεις. Κατά την επιστροφή μας διασχίζουμε την Αλατσολίμνη, μια
μεγάλη φυσική αλυκή δίπλα στην θάλασσα, καταφύγιο για τ’ αποδημητικά πουλιά,
που ξερή σε μεγάλο μέρος της λόγω καλοκαιριού, θυμίζει μια μεγάλη αλμυρή έρημο,
της οποίας η κρούστα σπάει κάτω απ’ τα παπούτσια μας, καθώς προχωράμε. Το όλο
σκηνικό «σαν από ταινία του Αγγελόπουλου», σχολιάζει κάποιος.
Επιστρέφουμε και
άλλοι από μας επιλέγουν να τσιμπήσουν κάτι στις δύο ταβέρνες δίπλα στην
παραλία, άλλοι να ρίξουν μια βουτιά στις ανεμοδαρμένες, αλλά πανέμορφες ακτές.
Κάποιοι ανεβαίνουν στο λοφάκι του Αγίου Νικολάου με τα ερείπια του
αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας Αμπέλου και την πανοραμική θέα της φημισμένης
παραλίας της Αργίλου, ιδανικής για ..λασπόλουτρα. Παίρνουμε το δρόμο της
επιστροφής κατά τις 5 παρά τέταρτο και φτάνουμε στον Άγιο Νικόλαο κατάκοποι,
αλλά γεμάτοι εικόνες από όμορφα και τόσο διαφορετικά τοπία, λίγο μετά τις επτά
το βράδυ. Συνολικά
περπατήσαμε γύρω στις 4 περίπου ώρες (συμπεριλαμβανομένου και της επίσκεψης
στην ανατολική πλευρά, Κρινάκια-Αλατσολίμνη), διανύοντας περίπου
ΑΡΧΗΓΟΣ: Μαρία Μετζογιαννάκη, Γιάννης Πάγκαλος
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: Παναγιώτης Ευδαίμων, Γιάννης Πάγκαλος
ΒΙΝΤΕΟ: Γιάννης Πάγκαλος
ΧΑΡΤΗΣ: Γιάννης Πάγκαλος
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Μαρία Μετζογιαννάκη, Ελένη Λάμπρου
ΧΑΡΤΗΣ ΔΙΑΔΡΟΜΗΣ
